ornament
szt. plast. motyw zdobniczy, pojedynczy lub powtarzający się w określonym rytmie, występujący we wszystkich rodzajach twórczości artystystycznej, od początku jej istnienia;
[łac. ornamentum ‘ozdoba’],
ornament
Encyklopedia PWN
formy ornamentu są swoiste dla każdej epoki oraz kręgu kulturowego i stanowią jedno z kryteriów określania stylu i datowania dzieła; ornament stosowano w celu podniesienia walorów estetycznych przedmiotu, podkreślenia jego struktury, niekiedy też dla przekazania znaczeń symbolicznych; podstawową cechą ornamentu jest dekoracyjny (nieprzedstawieniowy) charakter, mimo że liczne jego rodzaje posługują się motywami czerpanymi z rzeczywistości; ze względu na pochodzenie motywów rozróżniamy ornamenty geometryczne, roślinne, zoomorficzne i antropomorficzne; motywami mogą być też elementy architektoniczne, znaki symboliczne czy magiczne, pismo. W kulturach prahistorycznych przeważały ornamenty geometryczne, dla starożytnego Egiptu charakterystyczne są ornamenty roślinne o motywach lotosu i papirusu; w Mezopotamii występowała m.in. plecionka; w starożytnej Grecji prócz ornamentów geometrycznych (meander, spirala, ornament falowy), roślinnych (palmeta, rozeta, akant, festony) oraz zoo- i antropomorficznych (bukranion, delfiny, gryfy, maszkaron) rozwinęły się ornamenty występujące początkowo w architekturze (astragal, ząbki, perełki, kimation), przejęte przez sztukę rzymską, bizantyńską i później nowożytną; dla sztuki islamu znamienna jest arabeska i maureska; w sztuce romańskiej występowały różne odmiany plecionki i inne ornamenty geometryczne, m.in. fryzy arkadkowe, oraz roślinne; wśród gotyckich ornamentów geometrycznych najbardziej charakterystyczny był maswerk, wśród roślinnych winna latorośl i suchy oset; w sztuce renesansowej występowały ornamenty przejęte z antyku, m.in. arabeska i groteska, często jako ornament kandelabrowy; dla renesansu północnoeuropejskiego i manieryzmu charakterystyczny był ornament zwijany i ornament okuciowy oraz ornament chrząstkowo-małżowinowy, kontynuowany we wczesnym baroku; dla baroku rozwiniętego typowe były mięsisty akant i girlandy roślinno-owocowe, ok. 1700 — akant suchy; występował też ornament lambrekinowy; tzw. styl regencji posługiwał się ornamentem wstęgowo-cęgowym oraz kratką, a styl rokoko — ornamentem rocaille; w okresie klasycyzmu nawiązywano do motywów antycznych, historyzm XIX w. stosował ornamenty różnych stylów; secesja stworzyła nowy typ ornamentu roślinnego o płynnych formach przechodzących w twory abstrakcyjne. Dla XX-wiecznego modernizmu charakterystyczna jest niechęć do stosowania ornamentów.
