myślenie

myślenie,

psychol. świadomy proces psychiczny człowieka, prowadzący do pośredniego i uogólnionego poznania oraz zrozumienia otaczającej go rzeczywistości; w węższym znaczeniu m. jest aktywną czynnością umysłową, dzięki której są odzwierciedlane ogólne cechy różnych rzeczy, zdarzeń i zjawisk oraz stosunki między nimi.

Celem i wynikiem tego procesu jest poznawanie relacji między zjawiskami lub ich reprezentacjami poznawczymi, tj. spostrzeżeniami, wyobrażeniami, pojęciami, sądami; myślenie jest więc także procesem wytwarzania nowych informacji, które służą albo poznaniu, albo podejmowaniu decyzji, a więc działaniu; w procesie rozwiązywania problemów wyróżnić można 3 stadia i podporządkowane im fazy: 1) stadium wstępne, obejmujące spostrzeżenie problemu, decyzję o podjęciu lub zaniechaniu rozwiązania problemu, jego sprecyzowanie; 2) stadium gł., poszukiwawcze, obejmujące analizę danych wyjściowych, wytwarzanie pomysłów rozwiązania, ich ocenę, formułowanie rozwiązania; 3) stadium końcowe, obejmujące ostateczną weryfikację rozwiązania i ocenę pracy nad problemem. W procesie myślenia informacje — zakodowane m.in. w pojęciach i mowie — są przetwarzane za pomocą operacji umysłowych (wnioskowanie dedukcyjne i indukcyjne, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie) i reguł sterujących łańcuchami operacji; reguły algorytmiczne (algorytmy) zapewniają rozwiązanie pod warunkiem odpowiedniego ich zastosowania, reguły heurystyczne (heurystyki) zwiększają prawdopodobieństwo znalezienia rozwiązania problemu i kształtują strukturę procesu myślenia w sytuacjach, w których nie są znane ich algorytmy (większość problemów, z którymi człowiek ma do czynienia ma taki właśnie charakter); rozwiązywanie trudnych problemów wspomaga także intuicja, wyobraźnia, swobodna gra skojarzeń, a nawet (i to nie tylko w dziecięcej fazie myślenia obrazowo-ruchowego) manipulacje z przedmiotami, a zwłaszcza modelami badanych zjawisk; myślenie, które prowadzi do rozwiązań oryginalnych (obiektywnie nowych), a zarazem odznaczających się użytecznością (estetyczną, poznawczą, techn.) — nazywamy myśleniem twórczym. Przebieg procesów myślenia może ulegać różnego rodzaju zakłóceniom pod wpływem stanu emocjonalnego, motywacyjnego, oczekiwań jednostki (zjawisko „samopotwierdzającej się hipotezy”); wielorakie zaburzenia toku i treści myślenia obserwuje się w wielu chorobach psychicznych.