litis contestatio

litis contestatio

[łac., ‘zawiązanie sporu’, ‘utwierdzenie sporu’],

w procesach rzym. — legisakcyjnym i formułkowym, pierwsze stadium postępowania przed urzędnikiem jurysdykcyjnym, gł. pretorem, kończące się formalnym ugruntowaniem sporu; dawało to sędziemu prywatnemu legitymację do orzekania.

Pretor wyznaczał sędziego w obecności i za zgodą obydwu stron sporu. Bierne zachowanie się pozwanego uniemożliwiało dokonanie l.c. i rozstrzygnięcie sporu przez sędziego prywatnego. W procesie opartym na zobowiązaniach (actio in personam) pozwany, który nie chciał dokonać l.c., był traktowany jako indefensus (osoba, która się nie broni) i podlegał egzekucji. W sporze opartym na uprawnieniu władczym nad rzeczą lub osobą (actio in rem) odmowa dokonania l.c. mogła prowadzić do utraty posiadania przedmiotu sporu. Skutkiem l.c. było powstanie zobowiązania stron do poddania się wyrokowi sędziego prywatnego. L.c. stwarzało również obowiązek sędziego osądzania sprawy i wydania wyroku. Jeżeli przedmiotem procesu było dochodzenie wierzytelności opartej na ius civile (ius), dokonanie l.c. powodowało wygaśnięcie pierwotnego zobowiązania i niemożność ponownego dochodzenia wierzytelności. Natomiast, gdy przedmiotem sporu było zobowiązanie oparte na prawie pretorskim lub gdy chodziło o naruszenie praw władczych wobec osób lub rzeczy, dotychczasowe uprawnienie nie gasło, ale w przypadku ponownego występowania z tym samym żądaniem, pozwany mógł się bronić przez postawienie zarzutu procesowego. L.c., prócz wspomnianych skutków materialnoprawnych, miało też istotny skutek procesowy. Stanowiło ostateczne ustalenie przedmiotu sporu. Stąd też wszelkie zmiany, które nastąpiły po l.c. (np. zwrot rzeczy, spełnienie świadczenia, zmiana wartości przedmiotu sporu) nie mogły być uwzględnione przez sędziego przy wydawaniu wyroku. Sędzia winien wyrokować wg stanu z chwili dokonania l.c. W wykształconym w okresie cesarstwa procesie kognicyjnym, gdzie orzekał sędzia będący urzędnikiem cesarskim, l.c. uległa przemianie i stwarzała jedynie zawisłość sporu (nie można było wszcząć nowego procesu o ten sam przedmiot sporu między tymi samymi stronami).