kras

kras, krasowienie, procesy krasowe,

procesy rozpuszczania skał (wapieni, dolomitów, gipsów, soli kamiennej) przez wody powierzchniowe i podziemne, prowadzące do rozwoju podziemnej cyrkulacji wód i powstania charakterystycznych form powierzchni Ziemi, zwanych formami krasowymi.

Krasem nazywa sie też obszar, na którym te procesy i formy występują.

Do najbardziej rozpowszechnionych skał ulegających krasowi należą wapienie. Węglan wapnia CaCO₃ rozpuszcza się bardzo słabo w zwykłej wodzie, natomiast w wodzie zawierającej ditlenek węgla CO₂ rozpuszczalność jego znacznie wzrasta, gdyż wówczas przechodzi on w łatwo rozpuszczalny wodorowęglan wapnia Ca(HCO₃)₂. Źródłem CO₂ jest atmosfera, ale wody opadowe najbardziej wzbogacają się w ten gaz, przechodząc przez pokrywę roślinną i glebę. O rozwoju i przebiegu krasu decyduje także możliwość krążenia wód w szczelinach skalnych, umożliwiających przenikanie wód w głąb masywów skalnych. Duży wpływ na rozwój krasu ma wysokość i ukształtowanie terenu; procesy krasowe szczególnie intensywnie zachodzą na obszarach położonych wysoko, o znacznych deniwelacjach (woda może dłużej krążyć), oraz na obszarach płaskich i słabo nachylonych (prawie cała woda opadowa wsiąka w głąb). Formy krasowe tworzą się zarówno na powierzchni terenu (formy powierzchniowe), jak i w głębi masywów skalnych (formy podziemne). Rozwój form krasowych na nagich, pozbawionych roślinności powierzchniach skalnych nosi nazwę krasu odkrytego (nagiego), pod ziemią — krasu podziemnego, pod przykryciem zwietrzelinowo-darniowym — krasu zielonego, a pod powłoką skał wodoprzepuszczalnych (np. piasków) — krasu zakrytego.

Do krasowych form powierzchniowych należą: lapiazy, czyli zespoły drobnych form występujące na pochyłych, nagich powierzchniach skalnych pociętych szczelinami, powstałe w wyniku spływania wód opadowych i roztopowych; w skład lapiazu wchodzą m.in. żłobki krasowe — bruzdy występujące na pochyłych powierzchniach wapieni, przedzielone podłużnymi garbami — żebrami krasowymi oraz ospa krasowa— liczne drobne zagłebienia w skale; formami powierzchniowymi są też leje (lejki) krasowe — płytkie zagłębienia w kształcie leja lub misy, o średnicy od kilkuset m do kilku km, często bezodpływowe, niekiedy zajęte przez niewielkie jeziora; są bardzo charakterystyczne dla rzeźby obszarów krasowych; uwały — zagłębienia bezodpływowe powstałe przez połączenie kilku lejów krasowych; polja — wielkie kotliny (powierzchnia do 600 km² i głębokość 100–800 m), o stromych zboczach i prawie płaskich dnach wyścielonych skałami niekrasowiejącymi; ponad dna polji wznoszą się niekiedy pojedyncze pagóry — ostańce, zwane humami, a na obszarach klimatu tropikalnego mogotami. Cechą charakterystyczną obszarów krasowych jest brak wód powierzchniowych i zanik sieci rzecznej; potoki i rzeki spływają do kanałów podziemnych szerokimi szczelinami, zwanych ponorami, a wypływają na powierzchnię na dnie największych obniżeń danego obszaru (zwykle polji), tworząc obfite źródła krasowe — wywierzyska, potoki lub nawet rzeki. Do podziemnych form krasowych należą jaskinie (krasowe), w których obrębie występują korytarze, komory, kominy (pionowe szczeliny, węższe u góry, szersze u dołu) i studnie (pionowe kanały o wygładzonych przez spływające wody ścianach) krasowe; wszystkie te formy tworzą podziemny system krasowy.

Rozwój rzeźby krasowej w dużym stopniu zależy od klimatu. Klimat suchy (pustynny) i chłodny nie sprzyja rozwojowi procesów krasowych. Najintensywniej procesy krasowe rozwijają się w klimacie gorącym i wilgotnym, czemu sprzyja duża ilość opadów atmosferycznych oraz duża zawartość w powietrzu CO₂, produkowanego przez bujną roślinność.Typowym obszarem krasowym są wapienne pasma Gór Dynarskich. W Polsce kras występuje głównie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Tatrach Zachodnich; niewielkie rejony krasowe znajdują się też w Górach Świętokrzyskich i Sudetach, a kras gipsowy — w dolinie Nidy koło Buska Zdroju.

Plitwickie Jeziora w Górach Dynarskich (Chorwacja)

Jaskinia Aven Armand, formy naciekowe powstałe w wyniku procesów krasowych (południowa Francja)