jaskinia

jaskinia,

naturalna pusta przestrzeń (pustka) w skale (lub lodzie lodowcowym) o rozmiarach umożliwiających eksplorację przez człowieka;

Istnieje wiele różnych podziałów jaskiń, m.in. ze względu na czas ich powstania, genezę, położenie, litologię, morfologię, znaczenie i wykorzystanie. Ze względu na czas powstania rozróżnia się jaskinie pierwotne (syngenetyczne) powstające wraz z otaczającą je skałą i jaskinie wtórne (epigenetyczne) tworzące się w już istniejącej skale; do pierwotnych należą np. jaskinie lawowe, tworzące się w potokach lawowych (niemal wyłącznie law zasadowych), kiedy w czasie spływu potoku zakrzepnie jego powierzchnia, a wnętrze wypełnia płynąca, wciąż rozgrzana lawa, która po wypłynięciu spod zakrzepłej skorupy pozostawia pustkę w formie tunelu (największe i najliczniejsze jaskinie tego typu są na Islandii — ok. 10 tysięcy, i na Hawajach — ponad 1200). Wśród jaskiń wtórnych ze względu na genezę rozróżnia się m.in. jaskinie: krasowe, tektoniczne, erozyjne (głównie abrazyjne, korazyjne, suffozyjne), wulkaniczne. Najliczniejsze i największe są jaskinie krasowe (kras); powstają wskutek rozpuszczania skał (głównie wapieni i dolomitów) przez wody; woda, przenikając wzdłuż szczelin w głąb masywu skalnego, stopniowo je rozszerza; powstają korytarze, sieci korytarzy, komór i studni, rozciągajace się na przestrzeni wielu km² i liczące klikaset km długości, tworzące systemy jaskiniowe. W wielu jaskiniach powstają i rozrastają się nacieki jaskiniowe: pokrywy i skorupy kalcytowe, stalaktyty, stalagmity; czasem wypełniają one nawet cały przekrój jaskini i osiągają ogromne rozmiary. Jaskinie zwykle są wypełnione osadami (potocznie zwanymi namuliskami), na które składają się materiały tworzące się w samej jaskini (np. gruz skalny, który odpadł od ścian) albo przyniesione przez wody, np. kamienie, piasek; niektóre zawierają złoża aluwialne, np. piasków diamentonośnych, kasyterytonośnych i in. W jaskiniach będących schronieniem dużych kolonii nietoperzy (największa znana w tajlandzkiej jaskini Tham Khao Chongpran, szacowana na 4–5 mln osobników) występują pokłady guana; w jaskiniach, oprócz nietoperzy, żyje wiele gatunków zwierząt, np. odmieniec jaskiniowy.

Obecnie na świecie jest znanych ponad 250 tysięcy jaskiń, najwięcej (ok. 180 tysięcy) w Europie, kolejno (po kilkadziesiąt tysięcy) w Azji i Ameryce Północnej, a następnie (kilkanaście tysięcy) w Ameryce Południowej i (po kilka tysięcy) w Australii, Oceanii i Afryce. Najdłuższymi jaskiniami świata są: Jaskinia Mamucia (Mammoth Cave) w USA (Kentucky) — 571,3 km, Jaskinia Optymistyczna na Ukrainie (Podole) — 212 km, Jewel Cave w USA (Black Hill) —200,6 km, Hölloch w Szwajcarii (Alpy Glarneńskie) —182,5 km. Do najgłębszych jaskiń świata należą: Jaskinia Wronia (Krubera) w Gruzji (Kaukaz) — 1710 m, Lamprechtsofen w Austrii (Alpy Sabaudzkie) — 1632 m, Mirolda we Francji (Alpy Sabaudzkie) —1610 m, Réseau Jean-Bernard we Francji (Alpy Sabaudzkie) — 1602 m. W Polsce najdłuższe jaskinie występują w Tatrach: Wielka Jaskinia Śnieżna — ponad 22 km, Za Siedmioma Progami — 11,66 km, Miętusia — 10,5 km; do najgłębszych jaskiń polskich też należą jaskinie tatrzańskie: Wielka Jaskinia Śnieżna — 814 m, Śnieżna Studnia — 763 m, Bańdzioch Kominiarski — 562 m. Od starszej epoki kamienia jaskinie były naturalnymi schronieniami ludzi; jaskinie mają więc duże znaczenie dla archeologii; w wielu jaskiniach (we Francji, Hiszpanii, Włoszech) spotyka się zabytki ściennej sztuki społeczeństw paleolitycznych (Altamira, Font-de-Gaume, Lascaux); jaskinie mają także znaczenie turystyczne (setki jaskiń udostępniono do zwiedzania), są też wykorzystywane jako miejsca kultu (m.in. jaskinia Massabielle w Lourdes). Badaniem jaskiń i poznawaniem przestrzeni podziemnych zajmuje się speleologia.

Raj, jaskinia, szata naciekowa

Causses, stalagmity w jaskini Aven Armand (Francja)

Lanzarote, jaskinie lawowe (Hiszpania)

Dachstein, Jaskinia Rieseneishöhle („Parsifaldom”) (Alpy Salzburskie, Austria)

Jaskinia, komora z formami naciekowymi w jaskiniach Cango koło Oudtshoorn (RPA)

Jaskinia Aven Armand, formy naciekowe powstałe w wyniku procesów krasowych (południowa Francja)

Formy naciekowe w jaskiniach Aggtelek-Domica (Węgry/Słowacja)

Viñales, wypływ rzeki z jaskini krasowej Cueva del Indio (Kuba)

Batu jaskinia, (Malezja) , świątynia dedykowana Śiwie w pobliżu Kuala Lumpur, miejsce kultu hinduizmu malezyjskiego.

Nacieki mineralne. Wytrącenia aragonitu w Jaskini Ochtińskiej Aragonitowej (Słowacja)

Puente del Inca, wnętrze jaskini (Argentyna)