goniometr

goniometr

[gr. gōnía ‘kąt’, metréō ‘mierzę’],

krystal. przyrząd służący do pomiaru kątów między ścianami kryształu (g. kontaktowy, g. refleksyjny) oraz do rejestracji rentgenowskich obrazów dyfrakcyjnych monokryształów i ciał polikrystalicznych (g. rentgenowskie).

G. refleksyjny — przyrząd opt. do wyznaczania kątów między ścianami kryształu na podstawie pomiaru kątów, pod którymi wiązka równoległych promieni świetlnych zostaje od nich odbita; obecnie stosuje się: goniometr refleksyjny jednokołowy, który skonstruowali ok. 1809 (niezależnie od siebie) W.H. Wollaston, E.L. Malus i  D. Brewster, oraz goniometr refleksyjny dwukołowy, tzw. teodolitowy, którego twórcami byli ok. 1890 (niezależnie od siebie) J. Fiodorow, S. Czapski, V.M. Goldschmidt. G. rentgenowski — przyrząd do badania wewn. budowy monokryształów jedną z tzw. metod goniometrycznych, będących odmianami metody obracanego kryształu (krystalografia rentgenowska). W metodach goniometrycznych na błonie fot. rejestruje się refleksy należące tylko do jednej warstwicy dyfraktogramu warstwicowego, a dzięki ruchowi błony fot., zsynchronizowanemu z ruchem monokryształu, refleksy pochodzące od różnych płaszczyzn sieciowych o takich samych lub zbliżonych wartościach d_(hkl) (sieć przestrzenna) nie nakładają się na siebie; ułatwia to ustalanie grupy przestrzennej i określanie natężeń refleksów. Do najczęściej stosowanych goniometrów rentgenowskich należą: kamera Weisenberga (K. Weisenberg 1924), retigraf (W.F. de Jong, J. Bouman 1938) oraz kamera precesyjna (M.J. Buerger 1964). W retigrafie i kamerze precesyjnej bezpośrednio „fotografuje się” w określonej skali nie zniekształcone płaszczyzny sieci odwrotnej, dzięki czemu interpretacja uzyskiwanych rentgenogramów jest bardzo łatwa; w kamerze Weisenberga uzyskuje się odwzorowanie silnie zniekształconych obrazów płaszczyzn sieci odwrotnej.