etnografia
 
Encyklopedia PWN
etnografia
[gr. éthnos ‘lud’, ‘plemię’, ‘naród’, gráphō ‘piszę’],
termin używany jako synonim etnologii lub nazwa jej działu;
zamienne stosowanie terminów etnografia i etnologia w odniesieniu do dyscypliny naukowej zajmującej się kulturowym wymiarem egzystencji człowieka w jego społecznych, etnicznych, historycznych i in. uwarunkowaniach stopniowo zanika, utrzymuje się natomiast węższe rozumienie etnografii jako szczególnej formy i/lub fazy studiów etnologicznych. Wieloznaczny termin etnografia ma 7 definicji: 1) etnografia jako amatorskie ludoznawstwo (XVIII/XIX w.), skoncentrowane na zbieraniu i opisie faktów kulturowych bez zastosowania fachowych metod dokumentacji, analizy i teoretycznej interpretacji; 2) etnografia jako wstępny etap pracy i metoda naukowego opisu faktów, poprzedzająca fazę interpretacji zebranych danych typową dla właściwych dociekań etnologii; w zakres tak rozumianej etnografii wchodzą badania terenowe i dokumentacja danych, w tym kolekcji muzealnych, oraz systematyczny opis uzyskanych rezultatów; 3) etnografia jako odpowiednik etnologii, a nawet antropologii społecznej i/lub antropologii kulturowej w krajach środkowowschodniej Europy, upowszechniony po II wojnie światowej za przykładem nauki sowieckiej; etnografia w tym znaczeniu była traktowana jako niesamodzielna teoretycznie nauka pomocnicza historii i podporządkowana marksistowskiej koncepcji rozwoju społecznego; 4) etnografia jako nauka o grupach etnicznych (etnosach), ukazująca ich kulturową specyfikę, dzieje i współczesne położenie; taki sens (nawiązujący dosłownie do greckiej etymologii terminu etnografii) nadali jej badacze sowieccy, począwszy od lat 60. i 70. XX w.; 5) etnografia jako specjalistyczne studia w obrębie zachodniej etnologii (antropologii kulturowej), poświęcone konkretnym pojedynczym grupom etnicznym lub społecznościom lokalnym, niezależnie od miejsca ich zamieszkania i typu kultury; ich celem jest wszechstronny, monograficzny opis życia i kultury danej grupy, przeciwstawiany międzykulturowym badaniom porównawczym i problemowym analizom wybranych aspektów; 6) etnografia jako dyscyplina badająca kulturę ludową lub współczesną kulturę popularną jednego (najczęściej własnego) narodu; nazywana także etnografią regionalną, jest przeciwstawiana etnologii ogólnej, zajmującej się studiami nad kulturą ludów pozaeuropejskich; 7) etnografia jako tzw. kognitywny nurt w antropologii kulturowej (określany także mianem etnonauki, nowej etnografii, semantyki etnograficznej), dążący metodą analiz kategorii pojęciowych do opisania tubylczych systemów poznawczych i rekonstrukcji wizji świata, studiowanej przez badacza grupy etnicznej.
Etnografia w Polsce. Termin etnografia pojawił się na początku XIX w. jako synonim ludoznawstwa. Choć używano go często zamiennie z etnologią, wyraźnie dominował do początku XX w., co odpowiadało opisowej orientacji ówczesnej nauki o kulturze. W okresie międzywojennym 2 terminy występowały obok siebie, nawet w nazwach placówek naukowych, jednak prymat przyznawano etnologii — uogólniającej opisowe rezultaty etnografii. Po II wojnie światowej termin etnografia stał się oficjalnie obowiązujący. Od lat 70. przywraca się nazwę etnologia, ograniczając użycie terminu etnografia do wstępnych prac badawczych i studiów monograficznych.
Aleksander Posern-Zieliński
Bibliografia
K. Moszyński Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej, Warszawa 1958;
Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1–2, Wrocław 1976–81;
Cz. Robotycki Etnografia wobec kultury współczesnej, Kraków 1992;
Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią, red. A. Posern-Zieliński, Poznań 1995;
J. Clifford Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Skógar, skansen XVIII, XIX, pocz. XX w. (Islandia)fot. T. Kniołek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia