dysydenci
 
Encyklopedia PWN
dysydenci
[łac. dissideo ‘być oddzielonym’, dissidens, dissidentis ‘nie zgadzający się’],
potoczna nazwa opozycjonistów w ZSRR;
ich ruch, zainicjowany w Moskwie m.in. przez A. Jesienina-Wolpina (matematyk), rozwinął się później w innych regionach; zjawiskiem, które nadało im rozgłos międzynar., był druk na Zachodzie utworów lit. zatrzymanych przez sowiecką cenzurę (pierwszym był 1957 Doktor Żywago B. Pasternaka). Publicznie występowali w Moskwie od 1958, organizując spotkania pod pomnikiem W. Majakowskiego; 1959–61 ukazały się ich pierwsze niezależne pisma (samizdat). Władze początkowo zwalczały dysydentów represjami adm., zamykaniem w zakładach psychiatrycznych; 1961 pierwszy raz aresztowały najaktywniejszych uczestników wiecu pod pomnikiem Majakowskiego, w zamkniętym procesie otrzymali oni kilkuletnie wyroki więzienia (m.in. W. Bukowski). W 1966 odbył się w ZSRR pierwszy od śmierci Stalina publiczne proces polit. (pisarzy J. Daniela i A. Siniawskiego), uznany za przejaw powrotu do metod stalinowskich; 1968–69 fala procesów polit., z najgłośniejszym A. Dobrowolskiego, J. Gałanskowa, A. Ginzburg i W. Łaszkowej, wywołała poruszenie świat. opinii publicznej; 1970 po powstaniu w Moskwie Kom. Obrony Praw Człowieka (A. Sacharow, A.Twierdochlebow i W. Czalidze, później dołączył A. Sołżenicyn), władze sowieckie zareagowały m.in. karami deportacji dla jego działaczy (Sołżenicyna, Bukowskiego); 1976 J. Orłow, J. Bonner i Sacharow zał. w Moskwie pierwszą w ZSRR Grupę Helsińską, której celem była obserwacja i notowanie przypadków łamania w ZSRR postanowień KBWE; podobne grupy powstały później na Litwie, Ukrainie, w Gruzji i Armenii; 1977 KGB aresztowało działaczy grup w całym państwie. Od 1985 represje łagodniały, ostatni więźniowie polit. zostali uwolnieni 1990.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia