dyferencjacja nauk

dyferencjacja nauk,

naukozn. proces różnicowania się i podziału nauk;

proces ten postępował szczególnie szybko w XIX i XX w. W 1. poł. XIX w. A. Comte w swej klasyfikacji nauk wyróżnił 9 podstawowych nauk pozytywnych. Z nauk tych do 1970 wg projektu klasyfikacji nauk UNESCO wyłoniły się 24 dziedziny nauki, które z kolei dzielą się na 230 dyscyplin nauk. i 1950 poddyscyplin. Łącznie projekt UNESCO wymienia prawie 2200 specjalności naukowych.

Najmniejszą jednostką w tych podziałach jest specjalność badawcza (kierunek badawczy), czyli trwale ukształtowany zbiór problematyki badawczej jakiejś dyscypliny (poddyscypliny) naukowej.

Poddyscyplina lub dyscyplina stanowi taką logicznie i treściowo zwartą część nauki, jaką na danym szczeblu jej rozwoju i w określonych warunkach może skutecznie opanować w zakresie teorii, badań i dydaktyki jeden pracownik nauki; może ona też być jednostką dydaktyczną nadającą się do nauczania na poziomie szkolnictwa wyższego jako osobny przedmiot lub jednostką organizacyjną badań nauk. (placówka, zakład). Poszczególna nauka zaś to wyraźnie autonomiczna (pod względem badawczym i organizacyjnym) część poznania nauk., mająca odrębne przedmioty, punkt widzenia lub metody badawcze, tworząca zespół dyscyplin i poddyscyplin. Jednolity układ nauk o podobnym przedmiocie tworzy grupę nauk(np. fiz., chem.), a zespół grup nauk — dziedzinę nauk (np. przyrodoznawstwo, humanistyka).

W 2. poł. XX w. nastąpił niespotykany w dziejach wzrost zasobu wiedzy i dokonały się zmiany jakościowe w strukturze tego zasobu. Procesowi temu towarzyszyła postępująca d.n. Nie jest ona jednakowa w poszczególnych grupach nauk. Szczególnie wyraźnie wzrosło jej tempo w astronomii, fizyce, chemii, biologii i medycynie, powodując pogłębiającą się specjalizację pracowników nauki i techniki oraz wpływając na ukształtowanie bardzo specjalistycznej terminologii, wręcz odrębnych języków, które wymagają tłumaczenia na język dostępny dla niespecjalistów. Powstały nowe metody, techniki i narzędzia badawcze, których stosowanie doprowadziło do wyodrębnienia się nowych specjalności naukowych. W okresie tym wystąpiły też wyraźniej niż kiedykolwiek procesy integracji nauk. Współcześnie występują 3 typy procesów integracyjnych: 1) integracji pionowej, polegającej na zbliżeniu badań nauk. podstawowych, stosowanych i rozwojowych; 2) integracji poziomej, polegającej na wzajemnym przenikaniu się dyscyplin o tym samym stopniu uogólnienia, ich krzyżowaniu się i uzupełnianiu w badaniach kompleksowych; 3) upowszechniania w całej nauce niektórych metod, np. mat., nowych specjalnych narzędzi badawczych (np. mikroskop elektronowy), technik badawczych (np. komputeryzacja), informacyjnych (informatyka, Internet), projektowania i modelowania.

Włodzimierz Kryszewski