czartyzm
 
Encyklopedia PWN
czartyzm, ang. chartism,
bryt. radykalny ruch społ. w końcu 1. poł. XIX w.
Zainicjowany wystąpieniem Londyńskiego Stow. Robotniczego (zał. 1836), które odwołując się do niezadowolenia niższych warstw społeczeństwa z powodu ograniczonego zasięgu reformy wyborczej 1832, niekorzystnych postanowień nowego prawa o ubogich z 1834 oraz skutków depresji ekon. 1837–38 i nieurodzaju (wzrost bezrobocia i cen żywności), opublikowało 1838 Kartę praw ludu (The People’s Charter — stąd nazwa ruchu); jej gł. współautorem był W. Lovett; zawierała żądania powszechnego czynnego prawa wyborczego dla mężczyzn, równych okręgów wyborczych, tajnego trybu głosowania, rocznej kadencji parlamentu, zniesienia cenzusu majątkowego dla kandydatów na posłów i wprowadzenia diet poselskich. W sytuacji depresji gosp. i wywołanego nią bezrobocia oraz wobec agitacji przeciwko prawom o ubogich program zyskał poparcie robotników. W 1839 w ruchu ujawniły się kierunki: „siły moralnej” (propaganda, petycje) i „siły fizycznej” (wystąpienia zbrojne); 1839 i 1842 petycję z żądaniami ruchu przedkładano parlamentowi, który 2-krotnie ją odrzucał; 1839 jedyna próba wywołania powstania została szybko stłumiona; wybuchające 1842 strajki i zamieszki były spowodowane raczej ciężką sytuacją ekon. niż agitacją czartystów; po 1842 osłabienie ruchu (wielu niezadowolonych z polityki rządu skupiło się wokół działalności Ligi Przeciw Ustawom Zbożowym). W 1848 na tle ponownie złego stanu gosp. i wieści o Wiośnie Ludów doszło do manifestacji i trzeciego przedłożenia petycji, którą parlament zignorował; 1848–58 ruch istniał lokalnie. Czartyzm był pierwszym robotniczym ruchem o zasięgu ogólnonar. w Wielkiej Brytanii.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia