burak

burak, Beta,

rodzaj z rodziny komosowatych;

10 gat. roślin zielnych jednorocznych i wieloletnich, w stanie dzikim występujący w środkowej i zachodniej Azji, basenie M. Śródziemnego, zachodniej Europie i północno-zachodniej Afryce. Największe znaczenie gosp. ma podgat. burak zwyczajny, B. vulgaris, uprawiany w strefie klimatu umiarkowanego wszystkich kontynentów, pochodzący od podgat. buraka dzikiego, B. vulgaris subsp. maritima; roślina jednoroczna lub dwuletnia, naga lub krótko owłosiona, o czerwonym zabarwieniu, liście dolne duże, jajowate, brzegiem faliste, pęd kwiatowy o wysokość do 1,2 m, z drobnymi, zielonymi kwiatkami zrośniętymi po 2–6, zebranymi w wierzchotkowy kwiatostan, wielonasienny owocostan, zw. kłębkiem, zawiera owoce suche z pojedynczymi nasionami. Nadodmiany uprawne buraka zwyczajnego: a) burak ćwikłowy (burak korzeniowy), B. vulgaris subsp. vulgaris, convar. crassa var. conditiva — dwuletnia roślina warzywna, w pierwszym roku uprawu tworzy gruby, czerwony korzeń spichrzowy, który ma szerokie zastosowanie kulinarne (jarzyna, sałatki, barszcz), używany także do wyrobu marmolady; rozpowszechniony w Europie od średniowiecza; w Polsce spożycie b. ćwikłowego stanowi 10% spożycia warzyw; ma dużą wartość dietetyczną i energ.: korzeń zawiera do 9,5% sacharozy, 1,8% białka, ok. 10 mg% wit. C oraz sole mineralne, zwłaszcza wapnia i magnezu; jadalne są również młode liście, błędnie zw. boćwiną; betanina — czerwony barwnik b. ćwikłowego, jest wykorzystywana w przemyśle przetwórczym; b) burak cukrowy, B. vulgaris subsp. vulgaris convar. crassa var. altissima — roślina przem. o wrzecionowatym korzeniu, drugi w świecie, obok trzciny cukrowej, surowiec do produkcji cukru (ok. 40% globalnej produkcji cukru), dostarcza także cennych produktów odpadowych używanych jako pasza (liście, główki korzeniowe, wysłodki) lub dodatki do niej (melasa); najmłodsza z form buraka; wprowadzony do uprawy na przeł. XVIII i XIX w.; korzeń buraka cukrowego zawiera do 20% cukru trzcinowego; c) burak pastewny, B. vulgaris subsp. vulgaris convar. crassa var. crassa — dwuletnia roślina wytwarzająca w pierwszym roku uprawy gruby, żółty lub biały, walcowaty, kulisty lub wydłużony korzeń spichrzowy wystający nad powierzchnię gleby, liście szerokie, długoogonkowe, zebrane w rozetę; z liści sporządza się kiszonkę, korzeń skarmiany zimą w stanie świeżym, ma wysoką wartość odżywczą: zawiera do 10% cukrów, 1,3% białka, sole mineralne; d) burak liściowy boćwina.