bizantyńskie ogrody, ogrody bizantyjskie,
kontynuacja tradycji hellenistycznej i rzymskiej sztuki ogrodowej w cesarstwie bizantyńskim, między IV a XV w., wzbogacona o wpływy bliskowschodnie i perskie.
bizantyńskie ogrody
Encyklopedia PWN
O.b. są znane gł. dzięki literaturze i sztuce (mozaiki i miniatury). Ukształtowało je znacznie intensywniejsze niż w zachodniej Europie zainteresowanie przyrodą. Miały one na ogół formę prostokąta, były zamknięte murem i podzielone na regularne części rzędami drzew, między którymi urządzano rabaty kwiatowe. Z ogrodem ozdobnym łączono gaj lub winnicę. Między drzewami rozmieszczano pawilony dla odpoczynku, kaplice, łaźnie, kolumnady, rzeźby. Woda wypełniała baseny z rybami, ozdobne fontanny z marmuru i porfiru, poruszała automaty i nawadniała ogród dzięki skomplikowanym systemom irygacyjnym. Sadzono: dęby, platany, jesiony, wiązy, buki, klony, topole, wierzby, cedry, pinie, cyprysy i wielką ilość drzew owocowych, zwłaszcza oliwki. W ogrodach rósł też wawrzyn, mirt, tamaryszek, bukszpan, jałowiec, róże w wielkiej obfitości, bluszcz i winorośl oplatająca trejaże lub zawieszana w festonach między drzewami. Kontynuowano staroż. sztukę przycinania roślin (ars topiaria). Z kwiatów sadzono: lilie, narcyzy, krokusy, irysy, fiołki. W o.b. żyły sarny i zające, a także słowiki, gołębie, wróble, jaskółki, kuropatwy i łabędzie. Wyróżnia się następujące typy o.b.: willowe, wiejskie, miejskie, kośc. (i klasztorne), pałacowe oraz parki. Koncepcja ogrodów willowych ukształtowała się wokół staroż. tradycji vita rustica [łac., ‘życie wiejskie’] oraz ogrodnika-ascety przeciwstawianego mieszkańcowi miasta. Ogrody wiejskie składały się z warzywnika, herbarium, sadu (np. figowego) i winnicy. Publiczne ogrody kościelne rozwijały antyczny wzór gajów świątynnych; były one skomponowane z kwiecistych łąk, cyprysowych zagajników, basenów, fontann, kanałów, portyków i rabat kwiatowych. Duże ogrody pałacowe odznaczały się rozbudowanymi pawilonami z efektownych materiałów oraz wymyślnymi urządzeniami hydraulicznymi (np. w cesarskim Wielkim Pałacu w Konstantynopolu). Ulegając sztuce perskiej wykonywano sztuczne drzewa z brązu ze złoconymi, śpiewającymi ptakami-automatami. Parki były przeznaczone do polowań i ukształtowane krajobrazowo, ze wzgórzami, dolinami, laskami, pieczarami, strumieniami; trzymano w nich kuropatwy, zające i daniele.
O.b. towarzyszyło piśmiennictwo roln., powstawały też ilustrowane kopie herbarium Dioskuridesa Pedaniosa; ces. Konstantynowi VII Porfiriogenecie zadedykowano słynne dzieło o rolnictwie i ogrodach Geōponiká, którego znaczna część jest kompilacją z pism staroż., dokonaną przez Kasjana Bassusa w VI w.
Symbolika uprawianych roślin wypływała z Biblii i tekstów apokryficznych: lilia oznaczała ubóstwo, granat — odwagę, palma — sprawiedliwość, figa — szlachetność, cytryna — czystość, oliwka — miłosierdzie, winorośl — duchową radość.
Małgorzata Szafrańska
