biurokracja
 
Encyklopedia PWN
biurokracja
[fr. bureau ‘urząd’, gr. kratós ‘władza’, ‘rząd’],
hierarchiczna, regulowana przepisami organizacja, oparta na określonym w kontrakcie stosunku bezpośredniej zależności służbowej między zwierzchnikiem i podwładnym, której personel przyjmuje wynagrodzenie pieniężne.
Termin „biurokracja” pojawił się w XVIII w. we Francji; w XIX w. stosowano go w odniesieniu do administracji państwowej. Pierwsze formy biurokracji jako zjawiska cywilizacyjnego powstały w imperiach starożytnych (Egipt, Rzym, Chiny). Zrodziła je konieczność mobilizowania mas ludzkich w celach militarnych (biurokracja wojskowa) i do prac irygacyjnych oraz konieczność ściągania podatków (biurokracja fiskalna). Personel administracji podatkowej rekrutował się z grup nie należących do uprzywilejowanych warstw społeczeństwa i był zależny od władcy. Władcy wykorzystywali biurokrację do umocnienia własnej pozycji przeciwko arystokracji. Funkcjonowanie biurokracji mogło sprzyjać racjonalizacji władzy państwowej (przez powstanie prawa), a także rozwojowi gospodarczemu w wyniku wzrostu przewidywalności działań politycznych. Współczesna biurokracja państwowa ma swe korzenie w zmianach, które następowały w Europie od czasów średniowiecza, a przede wszystkim w rozpoczętym w okresie renesansu tworzeniu się monarchii absolutnych. Ukształtowanie się nowoczesnej biurokracji poprzedziły 3 długotrwałe procesy: 1) specjalizacja funkcji administracyjnych wykonywanych na dworach królewskich i książęcych, a następnie oddzielenie tych funkcji od dworu; 2) obejmowanie stanowisk administracyjnych przez wykształconych na uniwersytetach jurystów; 3) przechodzenie funkcji administracyjnych z rąk dowódców wojskowych w ręce urzędników cywilnych. Wszystkie cywilizacyjne wstrząsy ostatnich stuleci jedynie umacniały tendencję do dalszej racjonalizacji aparatu biurokracji. Zarazem w coraz większym stopniu zaczął on przejmować funkcje, które przedtem pełniły rodzina, wspólnota sąsiedzka lub różnego rodzaju stowarzyszenia. Najpełniejszą analizę współczesnej biurokracji przeprowadził M. Weber. Sformułował on, na potrzeby badań nad rozwojem cywilizacji, tzw. typ idealny biurokracji. Uważał biurokrację za jeden z głównych elementów cywilizacji europejskiej; zastosowanie tego typu organizacji w dziedzinie politycznej i gospodarczej zapewniło, jego zdaniem, Europie i jej kręgowi cywilizacyjnemu ogromną przewagę w sprawności działania i technice. W języku potocznym biurokracja oznacza niesprawne i nieskuteczne działanie administracji państwowej, nadmierną formalizację i opieszałość w załatwianiu spraw.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia