asyryjska sztuka

asyryjska sztuka,

sztuka państwa asyryjskiego (II tysiąclecie–612 p.n.e.)

ukształtowana pod wpływem tradycji południowej Mezopotamii (sztuki sumeryjskiej, akadyjskiej i babilońskiej) oraz sztuki ludów podbitych i ościennych (m.in. Hetytów, Hurytów, ludów Urartu). W okresie staroasyryjskim (1. poł. II tysiąclecia) odrębność sz.a. nie zaznaczyła się jeszcze w sposób wyraźny. Właściwy jej rozwój można zaobserwować w  okresie średnioasyryjskim (XIV–XI w. p.n.e.). W architekturze, oprócz powszechnie używanej w Mezopotamii gliny, Asyryjczycy stosowali również kamień w postaci ortostatów. Miasta asyryjskiego były otoczone murami oraz fosami. Sytuowano je w miejscach z natury obronnych. W najbardziej obronnym punkcie miasta znajdowała się otoczona odrębnym murem cytadela, wewnątrz której mieścił się kompleks pałacowy i okręgi świątynne. Budowle pałacowe zazwyczaj tworzyły zespoły pomieszczeń skupionych wokół wewn. dziedzińców. Mury okazalszych budowli, jak zwykle w Mezopotamii, były rozczłonkowane ryzalitami i często pozbawione otworów okiennych. Powstał typ podwójnej świątyni asyryjskiej, symetrycznej, z podłużną cellą, z usytuowanymi poprzecznie przedsionkami. W okręgu świątynnym pojawiły się ziguraty. Wojowniczość i zaborcza polityka Asyrii wywarły wpływ na twórczość plastyczną. Na czoło wysunęła się tematyka wojenna, ideałem stał się człowiek obdarzony siłą fizyczną — potężny król, dobry oficer, waleczny żołnierz. Z okresu nowoasyryjskiego (X w.– 612 p.n.e.) pochodzą pozostałości zespołów pałacowych dawnych stolic — Kalchu, Durszarrukin, Niniwa. Pałace składały się z licznych, różnej wielkości pomieszczeń o różnorakim przeznaczeniu, zgrupowanych wokół wewn. dziedzińców. Wejścia do pałacu strzegły ogromne posągi kamienne (lamassu — uskrzydlone byki lub lwy o ludzkich głowach). Świątynie z ziguratem tworzyły jeden kompleks (np. podwójna świątynia Anu i Adada w Aszur). Rzeźba nowoasyryjska jest reprezentowana przede wszystkim przez posągi władców, dostojników, bóstw i geniuszy. Postacie o wydłużonych proporcjach są ukazywane frontalnie, w sposób hieratyczny, szaty i atrybuty władzy są oddane z ogromnym pietyzmem. Obnażone partie ciała przedstawiano w sposób konwencjonalny, podkreślając wyraźnie muskulaturę. Reprezentatywnym dziełem tego typu jest posąg Aszurnasirpala II z IX w. p.n.e. Najbardziej rozpowszechnioną dziedziną sz.a. była płaskorzeźba, zazwyczaj związana z architekturą (dekoracja ścian), nosząca ślady polichromii. Tematykę przedstawień stanowiły sceny kultowe, dworskie, batalistyczne i myśliwskie, gloryfikujące osobę władcy, a z biegiem czasu także sceny z życia codziennego (np. budowa domów, wyładunek towarów). Znane są reliefy z Kalchu (X w. p.n.e.) ukazujące przede wszystkim sceny kultowe (tzw. adoracja drzewa życia). Wśród reliefów wyróżnia się kilka kolejnych stylów, które charakteryzuje precyzja szczegółu, pomimo generalizacji — przejrzysta, najczęściej pasowa kompozycja, studium anatomii, zwłaszcza zwierząt, wyobrażonych z mistrzowską ekspresją i trafną obserwacją ruchu. Przedstawieniom towarzyszą często napisy wyjaśniające i uzupełniające treść sceny. Dość powszechne są, znane już z poprzednich okresów, kam. obeliski, na których w kompozycji pasowej ukazywano sceny hist. (np. tzw. czarny obelisk Salmanasara III). Odkryto fragmenty malowideł ściennych (m.in. w Nuzi — XV–XIV w. p.n.e., Aszur — IX w. p.n.e., Durszarrukin — VIII w. p.n.e.) wielo- i jednobarwnych, o tematyce podobnej jak w płaskorzeźbie. Gliptykę reprezentują małe pieczęcie cylindryczne z kamieni półszlachetnych zdobione przeważnie scenami kultowymi. Sprzęty, szkatułki i in. przedmioty zdobiono często reliefowymi plakietkami z kości słoniowej. Metalowe naczynia (gł. z brązu) zdobiono ornamentami geom. lub przedstawieniami figuralnymi. Sz.a., mimo wielu zapożyczeń formalnych i oficjalnego charakteru, osiągnęła wysoki poziom artyst. i wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój sztuki Bliskiego Wschodu (np. na terenie Iranu), a przez nią oddziałała również na sztukę grecką.

Lamassu, rzeźba portalowa z pałacu Sargona II w Durszarrukin (Irak)

Aszur, zigurat, północno-wschodnia część miasta, widoczne ruiny ziguratu, XIX–VII w. p.n.e. (Irak)

Kalchu, pałac Asurbanipala II, częściowa rekonstrukcja (Irak)

Niniwa, rekonstrukcja bramy dawnej stolicy Asyrii (Irak)