agama

agama

[sanskr. āgama ‘to, co przyszło’]:

Święte teksty późnego hinduizmu; w dźinizmie zbiór świętych pism kanonicznych uznawany przede wszystkim przez śwetambarów.

Wraz z eposami (Mahabharata, Ramajana), puranami i dharmaśastrami (tekstami dotyczącymi dharmy) tworzą trzon literatury hinduskiej. A., w przeciwieństwie do nigama, czyli tekstów Wed i piśmiennictwa szkół wedyjskich, należą do tradycji nie związanej bezpośrednio z Wedami (śruti). Terminem a. określa się pisma o charakterze podręczników, zbiory przepisów dotyczących praktyk religijnych. Materiał zawarty w a. jest pogrupowany wg następujących kategorii: dźńana — najwyższa wiedza prowadząca do wyzwolenia (moksza), joga — teoria i techniki koncentracji, krija — zasady wznoszenia świątyń, ćarja — przepisy dotyczące rytuału i codziennych praktyk rel.; mniej miejsca a. poświęcają mitologii. Ich liczba jest różna w poszczególnych odłamach hinduizmu, np. kanon śiwaicki obejmuje 28 a.

Kanon a. dźinijskich składa się 11 tekstów podstawowych (anga) i 34 ksiąg pobocznych. Pisma te zostały skomponowane (w języku ardhamagadhi) ok. IV w. p.n.e.–ok. 500 n.e.; ostateczną redakcję uzyskały na soborze w Walabhi. Zawierają fragmenty napisane prozą, a także obszerne partie wierszowane. Zawierają kazania Dźiny (Wardhamana Mahawira) i jego uczniów, przepisy etyczne, reguły zakonne, przypowieści dydaktyczne, legendy opisujące życie 24 tirthankarów oraz wybitnych mnichów i mniszek, aforyzmy, bajki, opowieści podróżnicze itp.; duże fragmenty są poświęcone astronomii, kosmologii i geografii. A. dostarczają cennych wiadomości o życiu codziennym i intelektualnym ówczesnych Indii, stanowią także ważne źródło informacji historycznych. Według tradycji pierwotna nauka Dźiny była zawarta w 14 tzw. dawnych księgach (sanskr. purwa), które z czasem uległy zapomnieniu. Autentyczne pisma kanoniczne, wg digambarów, zaginęły, ich miejsce zajął tzw. kanon zastępczy, na który składają się 4 grupy tekstów: legendarno-hist., kosmologiczne, traktaty filoz. i podręczniki rytuału.