Uganda. Historia

Uganda. Historia.

Na początku n.e. część ludów zamieszkujących tereny północnej Ugandy, głównie ludy Bantu, zajmowała się rolnictwem, prowadząc osiadły tryb życia. W 1. połowie I tysiąclecia plemiona te zostały podbite przez Nilotów przybyłych z północy. W X–XI w. na terytorium Ugandy powstało państwo Kitwara, którego szczyt rozwoju przypadł na XIV–XV w. Po jego rozpadzie powstało wiele państewek plemiennych, z których najważniejszymi były królestwa Ankole, Bunjoro, Buganda i Toro. W XVII–XVIII w. dominowało Bunjoro, które na przełomie XVIII i XIX w. utraciło hegemonię na rzecz Bugandy, której największy rozkwit nastąpił za panowania władcy (kabaki) Mutesy I (1860–84). Władca ten przyjął islam, popierał chrześcijaństwo i chętnie nawiązywał kontakty z innymi krajami (m.in. z Zanzibarem, Egiptem), a także z przybyszami z Europy, głównie Brytyjczykami. Na dwór kabaki dotarli podróżnicy brytyjscy: J.H. Speke, R.H. Burton i J.A. Grant. Przez terytorium obecnej Ugandy przebiegały też trasy wypraw S.W. Bakera i H.M. Stanleya. Poseł brytyjski G. Long skłonił kabakę do podpisania zrzeczenia się praw do źródeł Nilu, zamknięcia drogi handlowych na Zanzibar i ograniczenia suwerenności na rzecz Wielkiej Brytanii. O wpływy na dworze kabaki bez powodzenia starali się Francuzi i Niemcy. Od połowy XIX w. zaczęli pojawiać się misjonarze, głównie z Londyńskiego Towarzystwa Misyjnego. W 1888 rozpoczęła działalność Brytyjska Kompania Wschodnioafrykańska (British East Africa Company), 1890, na mocy układu brytyjsko-niemieckiego, kraj uznano za strefę wpływów brytyjskich.

W 1900 powstał Protektorat Ugandy, obejmujący terytoria Bugandy, Bunjoro, Ankole i Toro, który wszedł w skład Brytyjskiej Afryki Wschodniej. Brytyjczycy wprowadzili system rządów pośrednich, pozostawiając większość miejscowych organów władzy i kabakę. Ustanowili też bugandyjski model ustroju na terytorium całego protektoratu. Do wybuchu I wojny światowej stosunki polityczne były w miarę stabilne, chociaż w królestwach dochodziło do sporadycznych buntów przeciwko dominacji Bugandy. Brytyjczycy wprowadzili uprawy najlepszych gatunków bawełny i zbudowali linię kolejową łączącą Jezioro Wiktorii z Mombasą.

Na początku XX w. na terytorium Ugandy zaczęli napływać osadnicy brytyjscy i kupcy induscy (którzy z czasem utworzyli warstwę pośrednią między białymi kolonizatorami a ludnością afrykańską). W 1920 wodzowie plemienni we wschodniej Ugandzie stali się płatnymi urzędnikami kolonialnymi. Powstały rady: wykonawcza i prawodawcza. Afrykanie nie mieli w nich swoich przedstawicieli, a ludność azjatycka tylko jednego, co spowodowało bojkot tych instytucji przez Indusów. W dwudziestoleciu międzywojennym gospodarka ugandyjska rozwinęła się, gdyż oprócz bawełny zaczęto uprawiać kawę, trzcinę cukrową i herbatę. Wielki kryzys światowy zmusił niektórych plantatorów do sprzedaży plantacji. W 1922 w Makerere k. Kampali powstała pierwsza szkoła techniczna dla Afrykanów, wkrótce przekształcona w college, a 1937 — w uniwersytet. W czasie II wojny światowej Afrykanie z Ugandy walczyli w armii brytyjskiej z Japończykami, głównie w Indiach i Birmie. Istnienie uniwersytetu przyczyniło się do rozwoju nowej afrykańskiej elity — inteligencji, z której grona rekrutowali się przeważnie działacze na rzecz niepodległości.

W 1945 w radzie prawodawczej zasiedli po raz pierwszy Afrykanie. Przemianom tym sprzeciwiały się tradycyjne władze, szczególnie Bugandy. Rzecznikiem ściślejszej integracji plemion i królestw była partia Narodowy Kongres Ugandy (UNC, założony 1952) pod przywództwem J.K. Mosazi. Pod koniec lat 50. działało już więcej partii, w tym Ludowy Kongres Ugandy (UPC) z A.M. Obote na czele, Partia Demokratyczna (DP), której przywódcą był bp B. Kiwanuka. Konferencja konstytucyjna w Londynie 1961 ustaliła uzyskanie przez Ugandę niepodległości 1962 i konstytucję, która ustanawiała państwo federalne, z pełną autonomią w sprawach wewnętrznych Bugandy i pewną autonomią Toro, Ankole i Bunjoro oraz nadrzędną rolą władz Ugandy. Wybory 1962 do Zgromadzenia Ustawodawczego wygrała UPC, na czele rządu koalicyjnego stanął Obote.

9 X 1962 proklamowano niepodległą Ugandy w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów, rok później przekształconą w republikę federalną (członek ONZ). Pierwszym prezydentem U. został kabaka Bugandy, Mutesa II. Rząd Obote od początku dążył do wprowadzenia gospodarki planowej, centralizacji władzy i unifikacji państwa, czemu sprzeciwiała się partia Kabaka Yekka [‘tylko kabaka’] uosabiająca separatystyczne dążenia Bugandy. Do kryzysu politycznego doszło 1966: Obote obalił Mutesę i objął stanowisko prezydenta, kabaka schronił się w Wielkiej Brytanii. Nowa konstytucja z 1967 zlikwidowała ustrój federalny, przestały istnieć tradycyjne królestwa, poddane władzy centralnej. W 1969 Obote zakazał działalności partii opozycyjnych wobec UPC. W 1971 samozwańczy gen. I. Amin obalił prezydenta Obote i przejął wszystkie nadrzędne funkcje, stając się dyktatorem Ugandy — za jego krwawych rządów śmierć poniosło ok. 300 tys. osób. Politykę zagraniczną Amina cechowały sprzeczności (m.in. początkowo pozostawał w przyjaznych stosunkach z Wielką Brytanią, Izraelem i RPA, które to państwa wkrótce uznał za największych wrogów, oficjalnie pochwalał nazizm i holocaust). W 1972 rząd Amina wysiedlił Indusów, co przyczyniło się m.in. do upadku gospodarki, zwłaszcza handlu.

Na przełomie 1978 i 1979 doszło do wybuchu wojny z Tanzanią, gdzie schronił się Obote. Po zwycięstwie Tanzanii 1979 Amin uszedł z kraju. Powstał rząd tymczasowy utworzony przez przywódcę Narodowego Wyzwoleńczego Frontu Ugandy (UNLA) — Y.K. Lule. W 1980 powrócił Obote, który reaktywował UPC i wygrał wybory prezydenckie. Wprowadzono system wielopartyjny. Największym przeciwnikiem politycznym Obote okazał się Y.K. Museveni, który 1981 stanął na czele Narodowego Ruchu Oporu (NRM). Coraz częściej dochodziło do buntów rozmaitych ugrupowań politycznych, a także wojska. Regionem zapalnym stał się tzw. Trójkąt Luwero, gdzie działał NRM i jego zwolennicy. W 1985 oddziały NRM opanowały większą część kraju; w lipcu junta wojskowa z gen. T. Okello i brygadierem B. Okello na czele dokonała udanego zamachu stanu: Obote ponownie musiał opuścić kraj, władzę objął Okello jako przewodniczący Tymczasowej Rady Wojskowej, która sprawowała władzę do I 1986.

Władzę przejął wtedy Museveni, który utworzył Radę Narodowego Ruchu Oporu (NCR) złożoną z wojskowych i cywilów, członków różnych partii politycznych; działalność partii została zawieszona, co spotkało się z opozycją i zbrojnym oprorem niemal wszystkich sił politycznych (m.in. zwolenników Obote i separatystów bugandyjskich). W 1989 odbyły się wybory powszechne, w wyniku których do NRC dokooptowano nowych członków; kadencję NCR przedłużono o 5 lat. Od 1991 na wniosek Museveniego do Ugandy zaczęli powracać Azjaci. W 1993 rząd wyraził zgodę na restaurację tradycyjnych 4 królestw, ale ich władze sprawować mogły jedynie funkcje reprezentacyjne. W 1994 największe ugrupowania opozycyjne — Demokratyczny Sojusz Ugandy (UDA) oraz Federalna Armia Ugandy (UPA) — przerwały działania partyzanckie, korzystając z ogłoszonej 1988 amnestii. W 1994 rozpisano wybory do parlamentu: kandydaci oficjalnie byli bezpartyjni, ale faktycznie reprezentowali najważniejsze ugandyjskie ugrupowania polityczne. Od połowie lat 90. ponownie nasiliła się opozycja w postaci zbrojnych wystąpień, często o podłożu etnicznym; miały też miejsce zamachy terrorystyczne. W 1995 zatwierdzono nową konstytucję. W kolejnych wyborach prezydenckich 1996, 2001 i 2006 wygrywał Museveni. Po referendum 2005 wprowadzono system wielopartyjny.