Spencer Herbert
 
Encyklopedia PWN
Spencer
[spẹnsər]
Herbert Wymowa, ur. 27 IV 1820, Derby, zm. 8 XII 1903, Brighton,
angielski filozof i socjolog, jeden z twórców socjologii.
Kalendarium
Urodził się 27 IV 1820 w Derby. Przedstawiciel organicyzmu i ewolucjonizmu w naukach społecznych, rzecznik skrajnego liberalizmu w organizacji życia społecznego i politycznego.
Życie samouka
Urodził się w rodzinie nauczycielskiej. Ojciec należał do jednej z grup nonkonformistycznych, będących w opozycji do panujących powszechnie obyczajów. Wpłynęło to trwale na charakter Spencera programowo nieufnego wobec wszelkich instytucji i autorytetów. Dzieciństwo spędził u stryja, pastora anglikańskiego, który chciał go przygotować do studiów w Cambridge. Plany te jednak młody Spencer definitywnie odrzucił. Nie otrzymał żadnego formalnego wykształcenia, początkowo pracował (1837–1846) jako technik na kolei. W tym okresie publikował swoje pierwsze prace. Mimo krytycznych głosów zarzucających mu dyletantyzm i braki w wykształceniu spotkał się z trwałym poparciem kilku wybitnych uczonych, m.in. J.S. Milla, Th.H. Huxleya. W 1848 został redaktorem pisma „The Economist”. W 1853 otrzymał spadek po wuju, który umożliwił mu poświęcenie się pracy naukowej. Cenił przede wszystkim wytwory nagłej intuicji umysłowej dystansując się z reguły od lektury dzieł innych autorów. „Przez całe życie byłem myślicielem, nie zaś czytelnikiem” — mówił o sobie samym. W ciągu swego życia zaznał kilku poważnych załamań nerwowych. Nigdy nie podjął pracy na żadnym uniwersytecie, czując programową awersję do świata akademickiego. Prowadził wieloletnie prace nad stworzeniem wielkiej syntezy wiedzy ludzkiej, których rezultat przedstawił w 10-tomowym dziele A System of Synthetic Philosophy (1862–93, w Polsce ukazały się 2 części: Pierwsze zasady 1888 oraz Zasady socjologii, t. 1–6 1889–98), obejmującym również zasady biologii, psychologii i etyki. Był to najpełniejszy wykład ewolucjonizmu jako filozofii, w którym wszystkie zjawiska zachodzące w świecie objaśniono działaniem prawa ewolucji. Poglądy Spencera wywarły wpływ na rozwój nauki (porównywano go nawet do Arystotelesa), był to jednak wpływ nietrwały, wkrótce po śmierci Spencera ustał niemal całkowicie, choć współcześnie dokonuje się prób rehabilitacji przynajmniej części spośród dorobku Spencera (J. Turner). Cieszył się także dużą popularnością w kręgach przemysłowców. Admiratorem jego i jego myśli był np. znany amerykański magnat stalowy A. Carnegie. Programowo odmawiał przyjmowania licznie mu przyznawanych nagród i orderów. W Polsce Spencer cieszył się ogromną popularnością w dobie pozytywizmu. Zmarł 8 XII 1903 w Brighton.
Poglądy Spencera
Podstawą wszelkich koncepcji Spencera było przeniesienie podstawowych założeń teorii ewolucji na teren wszelkich innych nauk. Poszczególne fazy ewolucji — od nieorganicznych przez organiczne do ponadorganicznych, czyli społecznych — Spencer uznawał za fragmenty jednego procesu, którym rządzą te same prawa przyrodnicze. Badaniem ewolucji ponadorganicznych miała się zajmować socjologia jako odrębna nauka. Spencer wyróżnił trzy podstawowe zasady kierujące wszelką ewolucją. Zasada integracji polegał na przechodzeniu od form mniej spójnych do bardziej spójnych. Zasada różnorodności wskazywała na pojawianie się w trakcie ewolucji form coraz to mniej jednorodnych i bardziej różnorodnych. Zasada określoności opisuje ewolucję jako przechodzenie od chaosu ku porządkowi. Ewolucja miała według niego swój kres. „Ewolucja zakończyć się może — pisał — jedynie utrwaleniem największej doskonałości i najzupełniejszego szczęścia”. Najcenniejszy okazał się dorobek Spencera jako socjologa — przyczynił się do uznania socjologii za odrębną gałąź wiedzy i budowy jej podstaw. Wprawdzie socjologia Spencera jako całość została szybko odrzucona, ale niektóre jej elementy (np. koncepcja instytucji społecznych, społeczeństwa przemysłowego) odegrały dużą rolę w późniejszym rozwoju nauk społecznych, podobnie jak niektóre ze stworzonych przez niego pojęć (np. struktury i funkcji). Poglądy Spencera stały się też trwałym układem odniesienia dla dyskusji na temat ewolucji społecznej. W szczególności dwie koncepcje Spencera z zakresu socjologii zdobyły dużą popularność. Odróżniał społeczeństwa proste i społeczeństwa złożone. Społeczeństwo złożone składało się z pewnej ilości społeczeństw prostych. Ewolucja społeczna polega wg niego na tworzeniu społeczeństw coraz to bardziej złożonych. Innym słynnym podziałem Spencera jest podział na społeczeństwa militarne, opierające się na hierarchicznym przymusie oraz na społeczeństwa przemysłowe, których podstawą jest dobrowolna wymiana. Kierunkiem ewolucji społecznej jest przechodzenie od form typowych dla społeczeństwa militarnego do form typowych dla społeczeństwa przemysłowego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia