Namibia. Historia
 
Encyklopedia PWN
Namibia. Historia.
Kraj był pierwotnie zamieszkany przez Buszmenów, którzy przybyli tu prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. W I tysiącleciu n.e. na terenie obecnej Namibii osiedlił się pokrewny Buszmenom lud Sana, a następnie koczowniczy pasterze, Hotentoci, opanowali północne i północno-wschodnie rejony kraju. Zepchnęli oni Buszmenów na tereny wschodniej i centralnej. Mniej liczni Sana ulegli prawie całkowitemu wyniszczeniu. Hotentoci wyszli też zwycięsko z walk z przybyłym później ludem myśliwych i pasterzy Damara, o nieustalonym pochodzeniu. Od 2. połowie XVII w. napływały falami ludy Bantu (Ovambo, Herero i inne), także zajmujące się hodowlą bydła, zmuszając Hotentotów do opuszczenia zajmowanych obszarów. W starciach z ludami Bantu szczepy hotentockie poniosły znaczne straty, najmniej ucierpiał lud Nama, który schronił się na południu kraju. Plemiona Bantu walczyły również między sobą. Na początku XIX w. imigrował tu z terenu obecnej RPA hotentocki lud Orlam, władający bronią palną. W latach 60. XIX w. rozpoczęły się krwawe wojny plemienne.
Pod koniec XV w. rozpoczęła się penetracja wybrzeży Namibii przez Europejczyków — początkowo przybywali tu Portugalczycy, później Holendrzy; w latach 60. i 70. XVIII w. ekspedycje holenderskie, podejmowane na zlecenie Kompanii Wschodnioindyjskiej, torowały drogę myśliwym, kupcom i poszukiwaczom złota z Kolonii Przylądkowej. Pod koniec XVIII w. Holendrzy opanowali Zatokę Wielorybią i wyspę Halifax, które wkrótce zostały im odebrane przez Brytyjczyków; w pierwszych 10-leciach XIX w. Brytyjczycy zakładali stacje misyjne w południowej Namibii, ale nie byli zainteresowani osiągnięciem silnej pozycji w tym rejonie.
Od lat 40. XIX w. kraj penetrowali Niemcy (kupcy i towarzystwa misyjne). W 2. połowie XIX w. Wielka Brytania przystąpiła do rywalizacji z Niemcami, a 1878 dokonała aneksji miasta i portu Walvis Bay. W 1883 kupiec niemiecki, A.E. Lüderitz, zawarł pierwsze układy z tubylcami; 1884 Niemieckie Towarzystwo Kolonizacyjne ustanowiło niemiecki protektorat nad południową częścią kraju (układ z Nama), 1885 — nad północną (układ z Herero). W 1886 ustalono granice Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej, z portugalską Angolą, 1890 — z brytyjską Kolonią Przylądkową. Napływ niemieckich osadników (pierwsi farmerzy 1892) i bezwzględne metody niemieckie administracji wywoływały opór ludności tubylczej (powstania Hotentotów Bondelswarts, Herero i Nama 1894, 1896, 1897, 1904–07), który krwawo tłumiono (np. liczba ludności Herero zmniejszyła się o ok. 75%). W 1907 sprowadzono do Namibii owce karakułowe; 1908 odkryto złoża diamentów, co spowodowało napływ Europejczyków. W okresie I wojny światowej (1915) nastąpiła okupacja kraju przez wojska Związku Południowej Afryki (ZPA), będącego w stanie wojny z Niemcami. Od 1920 kraj stanowił mandat Ligi Narodów powierzony ZPA, od 1945 — terytorium powiernicze ONZ p.n. Afryka Południowo-Zachodnia. Z początku terytorium to traktowano jak kolonię, 1926 powołano zgromadzenie ustawodawcze z ograniczonymi uprawnieniami.
W 1949 ZPA faktycznie anektował Afrykę Południowo-Zachodnią i rozciągnął nań ustawodawstwo apartheidu. W 1957 powstała pierwsza afrykańska organizacja — Kongres Ludu Ovambo, 1960 przekształcony w Organizację Ludu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO) z S. Nujomą na czele. W 1966 rozpoczęła ona walkę zbrojną o wyzwolenie Namibii. W 1966 ONZ odebrała RPA mandat i ustanowiła urząd Komisarza ONZ do spraw Afryki Południowo-Zachodniej (1968 wprowadzono nazwę Namibia). Od 1968 władze RPA realizowały politykę tzw. bantustanizacji kraju — utworzono 10 autonomicznych jednostek plemiennych (na wzór bantustanów w RPA). W 1973 ONZ i OJA uznały SWAPO za jedynego przedstawiciela ludności Namibii, a 1975 RPA zapoczątkowała politykę porozumienia z afrykańską arystokracją plemienną i umiarkowanymi działaczami, dążąc do zachowania kontroli nad bogactwami naturalnymi kraju i zapewnienia decydującego wpływu białej mniejszości osadniczej na życie polityczne.
W 1977 doprowadziła do konferencji konstytucyjnej w Turnhalle bez udziału SWAPO i do założenia Demokratycznego Sojuszu Turnhalle (DTA), centroprawicowej koalicji występującej przeciw SWAPO. Mimo rezolucji ONZ z 1978 żądającej wycofania wojsk RPA z Namibii i przeprowadzenia pod kontrolą wojsk ONZ wyborów powszechnych z udziałem SWAPO, XII 1978 RPA zorganizowała wybory powszechne pod własnym nadzorem; wybory te — zbojkotowane przez SWAPO, nie uznane przez ONZ — wyłoniły pierwsze wielorasowe Zgromadzenie Narodowe, w którym większość mandatów zdobył DTA. W 1980 została powołana Rada Ministrów z D. Mudge na czele (przywódca DTA). Od 1976 działała tzw. grupa kontaktowa Zachodu (USA, W. Brytania, Francja, RFN i Kanada) jako mediator między RPA, ONZ i SWAPO, która m.in. opracowała (1979) plan utworzenia zdemilitaryzowanej strefy na pograniczu Angoli, Zambii i Namibii oraz zorganizowała konferencje w sprawie Namibii (1979 i 1981 w Genewie). SWAPO kontynuowała walkę zbrojną, korzystając z pomocy ZSRR, państw komunistycznych i państw frontowych Afryki Południowej, w tym zwłaszcza Angoli (bazy wojskowe). W odwecie wojska RPA, zwalczające SWAPO, dokonywały najazdów na terytorium Angoli. Od 1981 RPA i USA uzależniały postęp w rokowaniach dotyczących przyszłości Namibii od uprzedniego wycofania wojsk kubańskich z Angoli. W 1985 RPA powołało w Namibii nowe Zgromadzenie Narodowe (w całości z nominacji), Radę Konstytucyjną i tymczasowy rząd.
W 1988 nastąpił przełom w rokowaniach; w wyniku czterostronnych rozmów z udziałem RPA, USA, Angoli i Kuby zawarto porozumienie o wycofywaniu wojsk kubańskich z Angoli i przeprowadzeniu 1989 w Namibii wyborów powszechnych pod nadzorem ONZ. W nowo wybranym Zgromadzeniu Konstytucyjnym większość miejsc uzyskała SWAPO, następną pozycję zdobył DTA (opozycyjny wobec SWAPO); utworzono rząd koalicyjny. W 1990 Zgromadzenie przyjęło konstytucję gwarantującą system wielopartyjny i wybrało Nujomę na prezydenta. W III 1990 proklamował on niepodległą Republikę Namibii; a niepodległe państwo weszło do brytyjskiej Wspólnoty Narodów i ONZ. W 1992 zawarła z RPA porozumienie dotyczące wspólnej granicy, w wyniku czego RPA przekazała Namibii kontrolę nad swoją enklawą, Walvis Bay. W końcu lat 90. XX w. w północno-wschodniej części kraju ujawnił się ruch separatystyczny p.n. Armia Wyzwolenia Caprivi, współpracujący z angolańską organizacją opozycyjną UNITA; 1999 wprowadzono tam stan wyjątkowy, a armie Angoli i Namibii przeprowadziły wspólne akcje przeciw UNITA na terenie obu państw.
W 1995 i 2000 Nujoma był ponownie wybierany na prezydenta; 1999 wybory parlamentarne wygrała SWAPO. W 2002 rząd uznał za priorytet przeprowadzenie reformy rolnej, która miała też objąć ziemie białych farmerów (2003 rząd ogłosił, że nie dopuści do bezprawnego przejmowania siłą przez robotników rolnych ziemi białych farmerów). W 2004 H. Pohamba, sekretarz generalny SWAPO i minister ds. ziemi i reformy rolnej, został wybrany na nowego prezydenta (władzę objął III 2005). W wyborach parlamentarnych 2004, w których ponownie zwyciężyła SWAPO, obserwatorzy nie zanotowali poważniejszych nadużyć wyborczych.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia