Munch Edvard

Munch

[muŋk]

Edvard , ur. 12 XII 1863, Løten, zm. 23 I 1944, Ekely k. Oslo,

norweski malarz i grafik, najwybitniejszy malarz norweski.

Urodził się 12 XII 1863 w Løten w rodzinie lekarza wojskowego. W 1881–86 Edvard Munch studiował w królewskiej szkole rysunku w Oslo (m.in. 1882–83 u Ch. Krohga), a 1890 — u L. Bonnata w Paryżu, gdzie wyjechał dzięki stypendium; był związany z symbolistami z kręgu S. Mallarmégo oraz ze szkołą z Pont-Aven. Wiele lat spędził w Niemczech (1892–1907); 1908 po przejściu załamania nerwowego powrócił do Norwegii.

Źródła twórczości

Na charakterze późniejszej twórczości Muncha odbiły się ciężkie doświadczenia okresu dzieciństwa — śmierć matki i siostry chorych na gruźlicę oraz związana z tymi tragediami depresja ojca malarza, widzącego w chorobie karę za grzechy i dążącego do ich odkupienia poprzez żarliwą modlitwę i surowe wyrzeczenia. Podczas studiów w Oslo Munch nawiązał kontakty ze środowiskiem tamtejszej cyganerii, a najważniejszym dziełem artysty z tego okresu jest Chore dziecko (1885–86 — Nasjonalgaleriet, Oslo). W kompozycji tej malarz odwołał się do doświadczeń własnej rodziny, a zarazem zastosował nowatorską technikę polegającą na przecieraniu farby. Po niepowodzeniu, jakie przyniósł ów obraz, Munch zwrócił się w stronę naturalizmu. W Paryżu uległ wpływom malarstwa postimpresjonistów (głównie V. van Gogha, P. Gauguina i H. de Toulouse-Lautreca), a także zainteresował się poezją francuskiego symbolizmu.

W kręgu berlińskiej cyganerii

Ważnym okresem twórczości Muncha był pobyt w Berlinie, gdzie nawiązał kontakty z przedstawicielami tamtejszej cyganerii, m.in. z A. Strindbergiem oraz S. Przybyszewskim i jego żoną, D. Juell. Tworzył kompozycje figuralne w duchu symbolizmu, nastrojem zbliżone do dzieł Strindberga. W sposób sugestywny i pełen ekspresji dawał w nich wyraz obsesjom erotycznym (Na drugi dzień 2. wersja 1894–95 — Nasjonalgaleriet, Oslo; Pocałunek 1893 — Munch-Museet, Oslo; Dojrzewanie 1893 — tamże; Wampir 1894 — zbiory prywatne) oraz uczuciom samotności, przygnębienia, lęku przed chorobą i śmiercią (Krzyk, obraz 1893 — Nasjonalgaleriet, Oslo, litografia 1895, Fryz życia — 3 wersje z 1892–97, 1903–04 i 1906, Śmierć w pokoju chorego 1895, Taniec życia 1899, Dziewczęta na moście 1901 — wszystkie powtarzane również w technikach graficznych w okresie późniejszym). W swoich pracach stosował silny kontur, płynną, secesyjną linię oraz bogaty koloryt, z którym wiązał znaczenia symboliczne; te same tematy powtarzał w malarstwie (olej, pastel) i grafice (drzeworyty, litografie, akwaforty); projektował też scenografie (do inscenizacji dramatów H. Ibsena — Peer Gynt 1896 i Upiory 1906). Sztuka Edvarda Muncha tego okresu silnie wpłynęła na rozwój malarstwa europejskiego początku XX w., stanowiąc jedno z głównych źródeł ekspresjonizmu. W Polsce oddziaływanie Muncha zaznaczyło się (głównie dzięki S. Przybyszewskiemu) w sztuce Młodej Polski.

Lata sukcesów i odosobnienia

Około 1909 — po powrocie do Norwegii — Munch znacznie rozjaśnił paletę. Zyskał też duże uznanie, co zaowocowało licznymi wystawami indywidualnymi w ojczyźnie, a także w Niemczech i Szwajcarii oraz zamówieniem u Muncha dekoracji ściennych — alegorii Nauki, Historii i Natury dla uniwersytetu w Oslo (1910–15). Jednocześnie pracował w niemal zupełnym odosobnieniu. W ostatnim okresie życia malował portrety i pejzaże. W III Rzeszy oraz okupowanej Norwegii obrazy Muncha usunięto z muzeów jako przykłady tzw. sztuki zdegenerowanej. Edvard Munch zmarł w Ekely koło Oslo 23 IV 1944.

Największy zbiór dzieł Muncha (zapisanych przez artystę stolicy Norwegii) posiada Munch-Museet w Oslo (ponad 1000 obrazów, 5 tys. akwarel, 15 tys. rycin).

Munch Edvard, Taniec życia, 1899 — Nasjonalgalleriet, Oslo

Munch Edvard, Krzyk, 1893 — Galeria Narodowa, Oslo

Munch Edvard, Chore dziecko, 1885–86 — Nasjonalgalleriet, Oslo

Munch Edvard, Aleja w śniegu, 1906 — Muzeum Edvarda Muncha, Oslo

Munch Edvard, Dziecko i zmarła matka, 1897–99 — Muzeum E. Muncha, Oslo

Munch Edvard, Melancholia: żółta barka, 1894 — Nationalmuseet Oslo

munch.

Munch Edvard, Zazdrość, 1895