Kambodża. Sztuka

Kambodża. Sztuka.

Kształtowała się pod silnym wpływem sztuki ind.; okres jej szczytowego rozwoju przypadł na IX–XIV w., kiedy zyskała najbardziej odrębne oblicze. Najstarsze z zachowanych zabytków arch. pochodzą z V–VIII w. — okresu przedangkorskiego (świątynia w Phnom Da, VI w.?). W poł. VI w. zaczął się kształtować właściwy styl khmerski (posąg Hari Hara, słynna rzeźba z Prasat Andet, VIII w.). Architektura VII–VIII w. to przede wszystkim budowane z cegły świątynie — prasaty (w Sambor Prei Kuk). Drewniane budownictwo świeckie z tego okresu nie zachowało się. Kolejny etap rozwoju sztuki Kambodży jest związany z panowaniem Dżajawarmana II (802–850), twórcy zjednoczonego królestwa Khmerów; okres ten jest uważany za przejściowy między sztuką okresu przedangkorskiego i okresu klas. (angkorskiego). Umocnienie kultu władcy-boga (dewa-radży) rządzącego z symbol. góry Meru — centrum świata — znalazło odbicie w powstaniu typowej dla okresu klas. budowli świątyni-góry. Była to budowla w formie piramidy schodkowej, upodabniająca całość do góry — siedziby władcy-boga. Pojedyncze świątynie — prasaty zostały połączone w grupy; typowe stały się świątynie z 5 centralnymi wieżami; oprócz cegły jako budulec pojawił się piaskowiec. Nastąpił też rozwój rzeźby figuralnej, zdobiącej pałace i świątynie (święte węże — naga, leżące byki — nandin, postacie kobiet i mężczyzn). Na XI w.–pocz. XIII w. przypada apogeum świetności królestwa Khmerów, a zarazem okres wspaniałego rozkwitu klas. sztuki Kambodży Większość dzieł tej kultury powstała w stol. państwa Angkor w IX–XIV w. (świątynie: Preah Ko, Bakong, Lolet, Phnom Bakheng, Pre Rup — z tynkowanej cegły; Banteai Srei — o bogatej dekoracji rzeźbiarskej przedstawiającej bóstwa, postacie mitol., np. niebiańskie tancerki — aspary, sceny z Mahabharaty i Ramajany, Phimeanakas, Angkor Wat — arcydzieło sztuki Kambodży, Bajon — ze wspaniałą dekoracją rzeźbiarską i in.). Schyłkowy okres sztuki Kambodży rozpoczął się w XIII w., a kres jej rozwojowi położyły inwazje Tajów; w XV w. Angkor opustoszał, stol. przeniesiono do Phnom Penh. W XVI–XIX w. sztuka Kambodży była ściśle związana z buddyzmem; budowano wówczas gł. świątynie i pałace. W XIX–XX w. dominacja eur. znalazła odbicie w architekturze Kambodży (pałac król. wzniesiony 1869–1919 i Srebrna Pagoda, 1902 — w Phnom Penh). Po uzyskaniu niepodległości 1954 nastąpił gwałtowny rozwój budownictwa w Kambodży, przerwany w okresie działań wojennych 1970–75 i rządów Czerwonych Khmerów 1975–78, gdy większość istniejących zabytków khmerskich uległa zniszczeniu. Obecnie są czynione międzynar. starania o ratowanie pozostałych dzieł sztuki.

Angkor, świątynia Angkor Wat, XII w. (Kambodża)