Ingarden Roman Witold
 
Encyklopedia PWN
Ingarden Roman Witold, ur. 5 II 1893, Kraków, zm. 15 VI 1970, tamże,
filozof i estetyk.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 5 II 1893 w Krakowie. W 1911–15 studiował filozofię na uniwersytecie we Lwowie i Wiedniu, 1915–16 filozofię, psychologię, matematykę i fizykę w Getyndze, od 1916 filozofię na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim; uczeń E. Husserla, u którego 1918 doktoryzował się na podstawie pracy Intuicja i intelekt u H. Bergsona (1921, wydanie polskie w: Z badań nad filozofią współczesną 1963, wybór prac z 1918–62). Po powrocie do Polski 1918 pracował jako nauczyciel gimnazjalny matematyki i propedeutyki filozofii w Lublinie, Warszawie, Toruniu i Lwowie. W 1924 habilitował się we Lwowie na podstawie pracy wydanej w języku niemieckim Essentiale Fragen (1925). W latach 1933–41 był profesorem uniwersytetu we Lwowie (1943–44 uczestniczył w tajnym nauczaniu), 1945–63 — Uniwersytetu Jagiellońskiego (1950–57 pracownik naukowy katedry logiki Uniwersytetu Warszawskiego — tylko formalnie), 1964 wykładał fenomenologię na uniwersytecie w Oslo. Od 1945 członek PAU, 1958 — PAN. Był 1935–50 redaktorem „Studia Philosophica”, 1948–50 „Kwartalnika Filozoficznego”. Zmarł 15 VI 1970 w Krakowie.
Przedstawiciel fenomenologii
Ingarden jako jeden z głównych przedstawicieli filozofii fenomenologicznej wniósł bogaty wkład w jej rozwój. Swą działalność naukową rozwijał w opozycji do transcendentalnego idealizmu Husserla, od którego przejął: ideę filozofii jako samodzielnej dyscypliny badawczej, tezę o różnorodności odmian doświadczenia różnorakich typów przedmiotów, postulat opisu faktów w bezpośredniej, intuicyjnej „naoczności” jako sposobu uprawiania filozofii i postulat bezzałożeniowości filozoficznej (filozofię pojmował jako samodzielną i bezzałożeniową dyscyplinę badawczą); Ingarden odrzucił jednak jako nieuzasadnione dostatecznie rozwiązanie idealistyczne, redukujące świat realny do wytworu aktów świadomości.
Koncepcja dzieła literackiego
Epistemologiczne dociekania Ingardena ustąpiły miejsca rozważaniom ontologicznym. Ingarden wypracował własną teorię literatury zbieżną z tymi kierunkami badań literackich, które postulowały odejście od biografizmu i psychologizmu oraz koncentrację uwagi badawczej na samym utworze. W rozprawie O dziele literackim (wydanie niemieckie 1931, wydanie polskie 1960) podjął badania nad dziełem literackim jako przedmiotem intencjonalnym. Dowodził, iż źródło istnienia dzieła znajduje się w aktach świadomości twórcy, wobec których zachowuje ono autonomię, winno więc być badane niezależnie od sprawcy. Dzieło składa się z 4 warstw: brzmieniowej, znaczeniowej, uschematyzowanych wyglądów i przedmiotów przedstawionych. W każdej z warstw występują tzw. miejsca niedookreślenia i momenty potencjalne, podlegające wypełnieniu i aktualizacji w akcie konkretyzowania. Termin „konkretyzacja” (funkcjonujący we wszystkich pracach Ingardena z zakresu estetyki i filozofii literatury) odnosi się zarówno do procesu odbiorczego obcowania z dziełem sztuki dokonywanego w postawie estetycznej (złożony i wielofazowy akt poznawania skierowany na przedmiot artystyczny), jak i efektu finalnego tego procesu, tj. przedmiotu estetycznego (rezultatu aktów konkretyzacyjnych). Powiązanie rozważań o poznawaniu dzieła z jego budową pozwoliło obiektywnie wytłumaczyć źródła rozbieżności w interpretacjach tego samego utworu i w jego ocenie, uwalniając literaturoznawstwo od subiektywizmu i relatywizmu sądów.
Spór o istnienie świata
Ingarden jest też autorem prac O poznawaniu dzieła literackiego (1937) i Szkice z filozofii literatury (1947). Rozwinął podstawy estetyki opisowej, kontynuowanej następnie w innych pracach (Studia z estetyki, t. 1–2 1957–58, t. 3 1970). Głównym dziełem Ingardena jest Spór o istnienie świata (t. 1–2 1947–48, t. 3 wydanie niemieckie 1974, wydanie polskie 1981), w którym prezentuje w formie systematycznej swój dorobek.
Ontologia
W ontologii Ingarden badał głównie stosunek między tzw. czystą świadomością a światem realnym (wyznaczonym przez budowę formalną i jakościowe uposażenie obu tych pojęć), opowiadając się za potrzebą rozgraniczenia nauki i filozofii oraz przedmiotów realnych ipercypowanych; rozważania ontologiczne, jako podlegające apriorycznej analizie zawartości idei, czystych możliwości i związków zachodzących między jakościami idealnymi, uznawał zawyższą postać badania naukowego; uściślił wiele podstawowych kategorii ontologicznych, jak cecha, proces, układ, własność, zdarzenie (wypracowywał polską terminologię fenomenologiczną i wzbogacił nią polski język filozoficzny). Od zagadnień ontologicznych Ingarden odróżniał zagadnienia metafizyczne, czyli zmierzajace do ujęcia całości tego, co istnieje (przez odniesienie się do faktów zawartych w istocie rzeczy); badaniom metafizycznym nie odmawiał wartości naukowej, jeśli poprzedzone były analizami ontologicznymi.
Ocena myśli
W fachowej literaturze amerykańskiej Ingarden został uznany za jednego z najwybitniejszych filozofów czasów najnowszych, a w Niemczech — za klasyka filozofii i czołowego przedstawiciela fenomenologii po Husserlu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia