Indyjski Kongres Narodowy

Indyjski Kongres Narodowy (IKN), hindi Bharatija Rasztrija Mahasabha,

organizacja założona 1885 z inicjatywy funkcjonariusza brytyjskiego administracji w Indiach A.O. Hume’a, w celu zwiększenia poparcia dla rządów brytyjskich i udziału w nich wykształconych Indusów.

Był pierwszym ogólnoindyjskim ruchem reformatorskim, w którym zaznaczyły się silnie tendencje antybrytyjskie a także terrorystyczne (B.G. Tilak). Odegrał ogromną rolę w tworzeniu się poczucia wspólnoty narodowej Indusów i był decydującą siłą w walce o wyzwolenie Indii. Na czele IKN 1919 stanął M.K. Gandhi, który nadał mu charakter masowej organizacji, skupiającej przedstawicieli wszystkich kierunków politycznych; pod jego przywództwem IKN przyjął koncepcję samostanowienia dla Indii (swaradź), dążąc do niego przez akcje cywilne nieposłuszeństwa, protestów bez użycia siły, przez bojkot obcych wyrobów, szkół i służby wojskowej, a także łamanie monopolu solnego. Od 1936 w zróżnicowanym programowo IKN przewagę zdobyło lewe skrzydło pod kierunkiem J. Nehru. W 1937 IKN objął rządy w większości prowincji, skutecznie przeciwstawiał się wpływom gubernatorów brytyjskich. Po wybuchu II wojny światowej IKN nasilił akcje cywilne nieposłuszeństwa, protestując przeciw arbitralnej decyzji rządu brytyjskiego deklarującej przystąpienie Indii do koalicji antyniemieckiej i domagając się od niego zobowiązania do niepodległości po zakończeniu wojny; 1942 Kongres odrzucił brytyjskie propozycje statusu dominialnego dla Indii po wojnie, w zamian za pomoc w przeciwstawieniu się Japonii, i zażądał pełnej niepodległości. Po rozpoczęciu kampanii odmowy współpracy, IKN został zdelegalizowany, a jego kierownictwo uwięzione (do 1945).

Wobec narastania walk komunalistycznych (komunalizm), kierownictwo IKN wyraziło zgodę na plan Mountbattena — utworzenia 2 państw o statusie dominialnym. W VIII 1947 IKN przejął rządy w Indiach; premierem został przewodniczący IKN J. Nehru. W partii był on rzecznikiem planowania gospodarczego, reform w duchu socjalistycznym, zwolennikiem tworzenia sektora państwowego, obrońcą praw mniejszości religijnych i kast upośledzonych, w opozycji do nurtów zachowawczych oraz szowinistycznych, które odrywały się stopniowo od IKN i tworzyły własne partie. W 1947 IKN odciął się od wspierających go w latach 30. komunistów; 1951 odłączyła się Jana Sangh, 1959 — Swatantra. Do pierwszej poważnej konfrontacji wewnętrznej doszło 1967, gdy wybory wykazały spadek popularności IKN. Stronnictwo konserwatywne, pod kierownictwem M. Desaia, przeciwne desygnowaniu przez przewodniczącą partii I. Gandhi, działacza związkowego V.V. Giriego na prezydenta Indii, oraz jej planom nacjonalizacji 10 banków, dokonało rozłamu i utworzyło 1967 Kongres Organizacyjny (O). Dążenia I. Gandhi do odzyskania tradycyjnego elektoratu przez politykę gospodarczą pod hasłem walki z nędzą znacznie poprawiły pozycję IKN w wyborach 1971; jednakże kryzys gospodarczy 1973–74 ponownie ją pogorszył. W 1975–77 syn I. Gandhi, Sanjay, przewodniczący Kongresu Młodzieżowego, próbował przyspieszyć rozwiązanie problemu demograficznego przez przymusową sterylizację, co stało się jednym z istotnych powodów klęski wyborczej IKN 1977. Utracie władzy towarzyszyły dalsze podziały w partii, z których wyłonił się IKN Indiry (I). Słabość rządzącej Janaty przyczyniła się do konsolidacji IKN (I) i ponownego przejęcia władzy w centrum 1980 pod hasłami nowego „nehruizmu”; 1981 Sąd Najwyższy uznał Kongres (I) za oficjalną partię kongresową (w odróżnieniu od frakcji socjalistycznej — IKN S). W latach 80. nastąpiło jednak dalsze osłabienie organizacyjne IKN ze względu na autorytaryzm I. Gandhi, nieudolność i korupcję polityków, a także nie rozwiązane problemy gospodarcze i społeczne; IKN tracił władzę w prowincjach, pozostawał wszakże jedyną partią ogólnoindyjską. W wyborach 1989 poniósł klęskę na rzecz zjednoczonej opozycji, zachował jednak pierwszoplanowe znaczenie w układach politycznych Indii. Dzięki poparciu elektoratu wiejskiego, muzułmanów i kobiet, Kongres (I) zebrał 38% głosów w wyborach 1991, głównie w stanach południowych i stworzył rząd mniejszościowy (225 miejsc w parlamencie). Kongres zrezygnował z programu populistycznego na rzecz liberalizacji gospodarki i silniejszego jej powiązania z kapitałem zagranicznym; jego program jest ustalany na dorocznych sesjach. W 1998 przewodniczącym IKN (I) została wdowa po zamordowanym 1991 przez terrorystów tamilskich R. Gandhim — Sonia. W 1999 zrewoltowani działacze IKN (I) utworzyli Narodową Partię Kongresową, do której przyłączył się IKN (S). IKN upodobnił sie do innych, słabych organizacyjnie partii. W 1999 porażka Kongresu wskazywała na spadek znaczenia partii w życiu politycznym Indii. Po wygranych wyborach 2004 rząd IKN utworzył M. Singh. Wybory 2009 przyniosły duże wzmocnienie pozycji IKN. Po przegranych wyborach 2014 w opozycji. Organy wykonawcze: Komitet Ogólnoindyjski IKN (wybierany przez komitety stanowe) oraz Komitet Roboczy.