Franco Francisco

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Franco

[frạnko]

Francisco, pełne Francisco Paulino Hermenegildo Franco Bahamonde , ur. 4 XII 1892, El Ferrol (Galicia), zm. 20 XI 1975, Madryt,

hiszpański generał i polityk, dyktator.

Urodził się 4 XII 1892 w El Ferrol (Galicia). Był synem oficera marynarki; został wychowany przez matkę (ojciec porzucił rodzinę) w kulcie dla imperialnej tradycji Hiszpanii. W 1910 ukończył Akademię Piechoty w Toledo; 1912 na własną prośbę otrzymał przydział do wojsk kolonialnych w hiszpańskim Maroku, gdzie służył do 1916 oraz 1920–26 i uczestniczył w walkach z miejscowymi plemionami; od 1913 był oficerem w oddziałach zw. Regulares, złożonych z Marokańczyków; zasłynął z odwagi oraz z bezwzględności, z jaką wymuszał posłuch u podwładnych, ujawnił talenty organizatorskie i szybko awansował; 1916 odniósł poważną ranę. W 1920 został zastępcą dowódcy hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej formowanej w Maroku, a 1923 — jej dowódcą; 1926 otrzymał awans na generała brygady (jako najmłodszy wiekiem w armii hiszpańskiej); 1928–31 sprawował funkcję komendanta Akademii Wojskowej w Saragossie.

Przewrót wojskowy

Z przekonania konserwatysta i monarchista, po upadku monarchii 1931 podporządkował się rządowi republikańskiemu; 1932 objął dowództwo brygady piechoty w La Coruñia; nie przyłączył się do antyrepublikańskiego puczu zorganizowanego przez generała J. Sanjurjo; 1933 został komendantem Balearów. Po zwycięstwie wyborczym prawicy XI 1933 nawiązał bliskie kontakty z działaczami prawicowego bloku politycznego CEDA; awansowany III 1934 na generała dywizji, został doradcą ministra wojny D. Hidalgo i X 1934 kierował tłumieniem przez wojsko powstania w Asturii; od V 1935 jako szef Sztabu Generalnego przystąpił do modernizacji armii. Po zwycięstwie wyborczym Frontu Ludowego (front ludowy) II 1936 proponował dotychczasowemu rządowi wprowadzenie stanu wyjątkowego, ale w obawie przed rozłamem w armii sprzeciwiał się planom dokonania przewrotu wojskowego. Na mocy decyzji nowego premiera M. Azañi został usunięty ze Sztabu Generalnego i przeniesiony na Wyspy Kanaryjskie (jako dowódca okręgu wojskowego). Nie włączył się do konspiracji prawicowych generałów przygotowujących przewrót, nie wierząc w jego sukces; udział w rebelii zadeklarował dopiero po śmierci jednego z przywódców opozycji parlamentarnej J. Calvo Sotelo, który 13 VII 1936 został zabity przez bojówkę złożoną z republikańskich oficerów i socjalistów.

Wojna domowa

18 VII 1936 ogłosił w Las Palmas radiowy manifest do narodu wzywający do walki w obronie Hiszpanii przed rewolucyjną anarchią zagrażającą podstawom porządku społecznego; objął dowództwo nad jednostkami w Maroku; w pierwszych dniach wojny domowej w Hiszpanii 1936–39 uzyskał pomoc techniczną od Niemiec i Włoch, która umożliwiła mu przerzucenie oddziałów afrykańskich do południowej Hiszpanii, i rozpoczął marsz w kierunku Madrytu; 27 IX 1936 zdobył Toledo, a następnie — zgodnie z dekretem Junty Obrony Narodowej ogłoszonym 29 IX 1936 — przejął całą władzę cywilną i wojskową w strefie nacjonalistycznej jako generalissimus, głównodowodzący sił zbrojnych i szef rządu; 1 X tegoż roku, w pierwszej ustawie, nadał sobie tytuł szefa państwa i powołał Juntę Techniczną Państwa jako organ doradczy i namiastkę rządu; 1937 został również przywódcą utworzonej przez siebie monopartii, zjednoczonej Falangi Hiszpańskiej, z tytułem wodza tego ruchu — caudillo; od 1938 stał także na czele Rady Ministrów. W propagandzie był kreowany na wodza prowadzonej w obronie chrześcijaństwa i Hiszpanii krucjaty, za którą w kształtowanej przez Kościół ideologii uznano wzniecony 1936 bunt.

Zwycięstwo — szef państwa

Po zwycięstwie, do którego przyczynił się nie tyle wybitną strategią, ile zręczną taktyką i sprawną organizacją, objął rządy dyktatorskie, tworząc podstawy nowego systemu politycznego, zw. frankizmem. Bezwzględne represje rozciągnął na wszystkich przeciwników systemu; zdecydowanie odrzucił aspiracje narodowe Basków i Katalończyków; w umacnianiu pozycji sprzyjała mu neutralizacja oponentów w łonie armii oraz uchronienie Hiszpanii od udziału w II wojnie światowej; mimo bliskich związków z Niemcami i Włochami oraz nacisków Hitlera nie przystąpił do wojny, zachowując życzliwą neutralność wobec państw Osi (współpraca gospodarcza i dyplomatyczna, wysłanie Błękitnej Dywizji na front wschodni). Po 1945 — wobec izolacji Hiszpanii na arenie międzynarodowej — podjął działania mające świadczyć o społecznym poparciu dla swej władzy: 1947 zorganizowano referendum, w którym większość głosujących opowiedziała się za przywróceniem monarchii, ale z zachowaniem pozycji Franco jako dożywotniego szefa państwa; w okresie wzrostu napięcia między Wschodem a Zachodem deklarował konsekwentny antykomunizm i akcentował walory strategiczne kraju; 1953 zawarł układ wojskowo-gospodarczy z USA, co stało się decydującym krokiem w przełamywaniu izolacji Hiszpanii (1955 została przyjęta do ONZ). Zmiana polityki państw zachodnich wobec Hiszpanii umożliwiła odejście od polityki autarkii gospodarczej — w 2. połowie lat 50. Franco zezwolił na liberalizację i modernizację gospodarki pod kierunkiem katolickich technokratów z Opus Dei; od początku lat 60. akceptował też ograniczoną liberalizację polityczną, czyli tzw. otwarcie (apertura), co znalazło wyraz w rozluźnieniu cenzury, zmniejszeniu represyjności i tolerowaniu strajków w obronie interesów ekonomicznych pracowników; nie zdecydował się jednak na głębsze zmiany systemowe. Pod koniec życia starał się zapewnić kontynuację stworzonego przez siebie systemu; 1969 ogłosił swoim następcą księcia Juana Carlosa de Borbón (Jan Karol I); 1973 ustąpił z funkcji premiera (sprawowanej od 1938) i powierzył ją swemu bliskiemu współpracownikowi L. Carrero Blanco, a po jego śmierci (zabity XII 1973 przez ETA) 1974 — C. Ariasowi Navarro. Zmarł 20 XI 1975 w Madrycie.

Cel polityki i władzy

Franco nigdy nie uważał się za polityka, traktował swoje obowiązki jako służbę lub misję, wierząc, że jest postacią opatrznościową; nie miał sprecyzowanej filozofii politycznej, a w działaniach kierował się przede wszystkim pragmatyzmem, nie zaś określoną ideologią czy doktryną, chociaż zapewne była mu najbliższa doktryna karlizmu sformułowana 1935 przez V. Praderę w pracy El Estado Nuevo, akcentująca jedność narodu hiszpańskiego; jego światopogląd zdominowały tradycyjny katolicyzm i patriotyzm oraz wrogość do komunizmu, masonerii i liberalizmu; zgodnie ze swoją wojskową mentalnością za najwyższą wartość w życiu państwowym uważał jedność i porządek, niemożliwe do zaprowadzenia bez sprawowania silnej władzy.