Dioklecjan
 
Encyklopedia PWN
Dioklecjan, Caius Aurelius Valerius Diocletianus, ur. ok. 245, Dalmacja, zm. 313(?), Spalatum (ob. Split),
cesarz rzymski 284–305.
Kalendarium
Urodził się ok. 245 w Dalmacji. Był mężem Priski, ojcem Walerii, żony Galeriusza. Pochodził z niezamożnej rodziny z okolic Salony.
Kariera polityczna
Karierę rozpoczął w armii i szybko awansował; za panowania Probusa (276–282) był wysokiej rangi wodzem; za Karusa (282–283) i Numeriana (283–284) — dowódcą gwardii przybocznej cesarza (comes domesticorum); po śmierci Numeriana 20 XI 284 ogłosił się cesarzem; wiosną 285 pokonał nad rzekę Margus Karinusa. 21 VII 285 powołał na współwładcę, z tytułem cezara, Maksymiana; 286 Maksymian przybrał tytuł augusta, stając się równorzędnym cesarzem i obejmując pod bezpośredni zarząd całą zachodnią część państwa. W 287 Dioklecjan zawarł korzystny pokój z Persją; w następnych latach prowadził wiele kampanii nad Dunajem i na Wschodzie; 293 obaj augustowie powołali współrządców z tytułami cezarów — Galeriusza i Konstancjusza I; w ten sposób powstała tzw. I tetrarchia; 296–299 zakończona sukcesem wojna z Persją. Dioklecjan był również twórcą nowej ideologii władzy (dominat), wg której władcę traktowano jako istotę półboską, pośredniczącą między bogami a światem, uczestniczącą w boskiej sile (numen) Jowisza i Herkulesa; dlatego też Dioklecjan i Galeriusz zwali się „Jowiszowymi” (Iovii ‘jowiszowy’, ‘pochodzący od Jowisza’), a Maksymian i Konstancjusz I, „Herkulesowymi” (Herculii ‘herkulesowy’, ‘pochodzący od Herkulesa’). Dioklecjan prowadził też wielką akcję odnowy tradycyjnej religii pogańskiej, stąd prześladowania religii godzących w tradycyjne kulty — manichejczków oraz chrześcijan (303–304 edykty przeciwko chrześcijanom).
Liczne reformy
Jednocześnie przeprowadził wiele fundamentalnych reform: administracji regionalnej, wprowadzającej wyższy szczebel podziału terytorium ponad prowincją, tj. diecezję; powstała stała rada cesarska — consistorium; administracja wojskowa została oddzielona od cywilnej; armię podzielono na wojska stacjonarne (miles limitanei) i ruchome (comitatenses); 294 przeprowadzono reformę monetarną (wprowadzenie nowej, pełnowartościowej monety złotej — aureus), a 301 ukazał się dekret o cenach maksymalnych (ustalanie maksymalnej jednolitej ceny na wszystkie towary); zreformowano system podatkowy. Reformy Dioklecjana stworzyły podstawy potęgi późnorzymskiego cesarstwa; Rzym pozostał stolicą państwa, ale cesarz w nim nie rezydował (ulubioną rezydencją Dioklecjana była Nikomedia). Rozbudowaniu uległ ceremoniał dworski; cesarz występował w purpurowych szatach i diademie; w sztuce oficjalnej ukazywano władców w hieratycznych pozach, z nimbem wokół głowy i globem ziemskim w ręku.
Dobrowolna abdykacja
1 V 305 Dioklecjan i Maksymian abdykowali na rzecz dotychczasowych cezarów — Galeriusza i Konstancjusza, którzy stali się augustami; na ich miejsca powołano nowych cezarów — Maksymina Daję i Flawiusza Sewera. Po abdykacji Dioklecjan osiadł w Dalmacji w Spalatum (obecny Split); 308 udał się do Karnuntum, aby powołać nową tetrarchię, ale odmówił powrotu do czynnej władzy; zmarł 313(?) w Spalatum, jak przypuszczano otruty z rozkazu Konstantyna I.
Autorzy chrześcijańscy przedstawiali Dioklecjana w najczarniejszych barwach, poganie zaś gloryfikowali go jako ucieleśnienie starorzymskich ideałów.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Split, Pałac Dioklecjana (Chorwacja)fot. M. i B. Butkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Split, ruiny pałacu Dioklecjana (Chorwacja)fot. J. Piwowarczyk/Glob 4/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia