Byron George
 
Encyklopedia PWN
Byron
[bạırən]
George Gordon Wymowa, lord, ur. 22 I 1788, Londyn, zm. 19 IV 1824, Missolungi (Grecja),
poeta angielski, jeden z głównych twórców europejskiego romantyzmu.
Kalendarium
Urodził się 22 I 1788 w Londynie. Pochodził z podupadłego rodu arystokratycznego, wychował się w Szkocji pod opieką matki. W wieku 10 lat odziedziczył po stryjecznym dziadku tytuł lordowski i siedzibę rodową Newstead Abbey w hrabstwie Nottinghamshire. Kształcił się w ekskluzywnej szkole w Harrow i 1805–08 na uniwersytecie w Cambridge. Jego wczesne próby poetyckie (m.in. The Hours of Idleness 1806) spotkały się z surową oceną krytyki, co wywołało zjadliwą replikę poety wymierzoną w ówczesne autorytety literackie (satyra English Bards and Scotch Reviewers 1809). W 1809–11 Byron zwiedził Portugalię, Hiszpanię, Albanię, Grecję z okolicznymi wyspami i Stambuł; artystycznym rezultatem wyprawy była I i II pieśń Wędrówek Czajld Harolda (1812, przekład polskich fragmentów od 1821, wydanie całości 1857), poematu dygresyjnego tworzącego wraz z obszernymi komentarzami i notami prozą barwny „reportaż z podróży”. Wędrówki przyniosły poecie natychmiastową sławę i popularność w literackich i towarzyskich kręgach Londynu. Ugruntował ją Korsarz (1814, wydanie polskie 1820) i in. powieści poetyckie o tematyce orientalnej: Giaur (1813, wydanie polskie 1823), Narzeczona z Abydos (1813, wydanie polskie 1818), Lara (1814, wydanie polskie 1833), Oblężenie Koryntu (1816, wydanie polskie 1820), Paryzyna (1816, wydanie polskie 1822), ponadto cykl wierszy lirycznych Melodie hebrajskie (1815, przekład polskiej całości 1895). Jako członek Izby Lordów George Byron zyskał opinię radykała i liberała, występując 1812 w obronie prześladowanych tkaczy-luddystów i katolików irlandzkich, a jego ekstrawagancki styl bycia budził sprzeciwy opinii publicznej. Nad dalszymi losami poety zaciążył skandal wywołany niefortunnym małżeństwem z Anną Izabelą Milbanke, zakończonym po roku separacją, oraz pogłoski o romansach z lady Marlborough (Karoliną Lamb) i przyrodnią siostrą Augustą Leigh.
Okres szwajcarsko–włoski
Ostracyzm towarzyski zmusił Byrona 1816 do opuszczenia Wielkiej Brytanii na zawsze. Po pobycie w Szwajcarii, gdzie zaprzyjaźnił się z P.B. Shelleyem, osiadł 1817 we Włoszech; najdłużej przebywał w Wenecji, tam spotkał ostatnią wielką miłość swego życia, hrabinę Teresę Guiccioli, która wprowadziła go w środowisko spiskowców-karbonariuszy. W okresie szwajcarsko-włoskim powstały: III i IV pieśń Wędrówek Czajld Harolda (1816–18), z opisem podróży wiodącej od pola bitwy pod Waterloo przez Nadrenię i Alpy do Włoch, powieści poetyckiej Więzień Czyllonu (1816, wydanie polskie 1829) i Mazepa (1819, wydanie polskie 1826), niesceniczne dramaty filozoficzno-psychologiczne Manfred (1817, wydanie polskie 1835) i Kain (1821, wydanie polskie 1842), poematy satyryczno-polemiczne o aktualnej tematyce politycznej i literackiej Wizja sądu (1822, wydanie polskie 1888 pt. Widzenie sądu) i Wiek brązu (1823, wydanie polskie 1954) oraz najwybitniejsze dzieło Byrona, nie dokończony poemat dygresyjny Don Juan (pieśni I–XVI 1819–24, wydanie polskich fragmentów 1863–81, całości 1885); heroikomiczną opowieść o przygodach legendarnego uwodziciela w Hiszpanii, Turcji, Rosji i Anglii uczynił pisarz pretekstem do własnych komentarzy, wyznań, refleksji, polemik i inwektyw, które składają się na szyderczo-ironiczną „satyrę epicką”, godzącą w wierzenia i wartości epoki Świętego Przymierza. Spośród pozostałych utworów Byrona na uwagę zasługują tragedie historyczne osnute wokół epizodów z dziejów Wenecji (Marino Faliero i Dwaj Foskarowie, obie wydane 1821, przekład polski 1889) i mitologicznej postaci ostatniego władcy Asyrii (Sardanapal 1821, wydanie polskie 1872), dramaty o tematyce biblijnej (Niebo i ziemia 1822, wydanie polskie 1841) i filozoficzne, z pewnymi odniesieniami autobiograficznymi (Werner, czyli Dziedzictwo 1822, wydanie polskie 1844, Niekształtny przekształcony 1824, wydanie polskie 1986 — oba nieukończone), poematy refleksyjne Żale Tassa (1817, wydanie polskie 1820) i Proroctwo Dantego (1819, wydanie polskie 1885), powieść poetycka Wyspa, czyli Chrystian i jego towarzysze (1823, wydanie polskie 1845). Po wybuchu powstania antytureckiego w Grecji Byron przedostał się do oddziałów powstańczych, wspierając je finansowo i jednocząc do wspólnej akcji. Zmarł nagle 19 IV 1824 w Missolungii (Grecja) w wyniku ataku febry, został pochowany w rodzinnym grobowcu w pobliżu Newstead Abbey.
Bohater bajroniczny
Podstawą sławy poetyckiej Byrona była fascynująca współczesnych kreacja bohatera literackiego — osamotnionego, skłóconego ze światem indywidualisty o tajemniczej przeszłości owianej aurą przewiny, występku lub zbrodni. Upozowany na znużonego życiem cynika i mizantropa, bohater byroniczny był zarazem człowiekiem zdolnym do namiętnych porywów, czułym, choć nieszczęśliwym kochankiem, miłośnikiem egzotycznych krajobrazów, pomników kultury i historii, a nade wszystko zuchwałym buntownikiem występującym do walki przeciw przemocy i nadużyciom prawa i władzy, krępującym prawo ludzi i narodów do wolności. Postawa ta łączyła się w utworach satyrycznych Byrona z radykalną krytyką tyranii politycznej, a metafizyczne rozwinięcie znalazła w misteryjnych dramatach, będących apoteozą faustowskiego i prometejskiego wyzwania wobec sił natury i Boga (zwłaszcza Kain, który naraził poetę na epitet „przywódcy satanicznej szkoły poezji”).
Wirtuozeria formalna
Byron wywarł silny i wieloraki wpływ na ukształtowanie się stylu literatury romantycznej. Był mistrzem narracji fragmentarycznej, urozmaicanej różnotematycznymi dygresjami, prowadzonej przez narratora o silnie wyeksponowanej osobowości i wyrazistych cechach autobiograficznych, swobodnie posługującego się tradycyjnymi konwencjami estetycznymi i gatunkowymi. Nadał wzorcowy kształt powieści poetyckiej i poematowi dygresyjnemu, rozwinął formę dramatu poetyckiego o otwartej kompozycji, celował zarówno w oddawaniu kolorytu egzotycznych krajobrazów, jak i w kreśleniu scen wizyjnych. Przy tym wszystkim nie przyznawał się do związków ze szkołą romantyczną i drwiąco traktował jej twórców („poeci jezior”: W. Wordsworth, S.T. Coleridge, R. Southey), uznaniem darzył natomiast J. Miltona i klasyków XVIII w. (A. Pope, J. Dryden), a jako satyryk i dramatopisarz historyczny nawiązywał wprost do tradycji klasycystycznej. Jego wirtuozeria formalna uwidoczniła się w pełnym inwencji operowaniu klasycznymi miarami wiersza: angielskim kupletem bohaterskim i strofą spenserowską, włoską oktawą i tercyną. Dopełnieniem twórczości Byrona są dzienniki i listy — pisane w swobodnym, konwersacyjnym stylu, stanowią autokomentarz biograficzno-literacki i zapis poglądów obserwatora europejskiej sceny politycznej doby ponapoleońskiej.
W kręgu legendy
Życie i twórczość poety stały się w 1. połowie XIX w., zwłaszcza na kontynencie, przedmiotem legendy, która przeniknęła także do literacko-obyczajowego stylu epoki (bajronizm, dandyzm). Ośrodkiem współczesnych badań byronistycznych jest International Byron Society w Londynie wydające od 1973 czasopismo „The Byron Journal”; w odbudowanym Newstead Abbey mieści się muzeum z pamiątkami po pisarzu. W Polsce jego twórczość, przełożona niemal w całości (niektóre utwory wielokrotnie), silnie oddziaływała na świadomość literacką i narodową, zwłaszcza w dobie romantyzmu. Tłumaczami utworów Byrona byli m.in.: J. Ursyn Niemcewicz (Bądź zdrowa), A. Mickiewicz (Giaur, Sen, Ciemność), Z. Krasiński (Paryzyna, przekład prozą), C. Norwid (Żegnaj), J. Kasprowicz (Wędrówki Czajld Harolda), A.E. Odyniec, J. Korsak, A. Chodźko, S. Garczyński, F. Jezierski, A. Czajkowski, A. Pajgert, S.E. Koźmian, F. Dzierżykraj-Morawski, W. Baworowski, J. Paszkowski, Z. Trzeszczkowska, E. Porębowicz (Don Juan), Cz. Jastrzębiec-Kozłowski, W. Lewik, Z. Kubiak, J. Żuławski.
Bibliografia
The Works of Lord Byron, ed. E.H. Coleridge, R.E. Prothero, vol. 1–13, London 1898–1904 (przedruk fototypiczny 1966);
The Complete Poetical Works, ed. J.J. McGann, vol. 1–7, Oxford 1980–93;
Z pism Byrona, oprac. J. Żuławski, t. 1–4, Warszawa 1953–60 (tu m.in. Listy i pamiętniki);
Wybór dzieł, oprac. J. Żuławski, t. 1–3, Warszawa 1986.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Byron George, Wędrówki Childe Harolda, autograf ostatniej strony II pieśnifot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia