Bogurodzica

Bogurodzica,

najdawniejsza polska pieśń religijnna; powstała między XI a XIV w., najpewniej w XIII lub XIV w., jako poezja meliczna (śpiewana), związana z liturgią;

tekst pierwotny obejmował 2 strofy, każdą kończył refren Kyrie eleison; Bogurodzica jest modlitwą błagalną do Matki Boskiej o pomoc (1 strofa), do Chrystusa, by przez wzgląd na świętego Jana Chrzciciela dał ludziom zbawienie (2 strofa); jako wiersz mistrzowski artystycznie (paralelizmy, układ rymów) Bogurodzica stanowi arcydzieło; powstała między XI a XIV w., najpewniej w XIII lub XIV w., jako poezja meliczna (śpiewana), związana z liturgią; mimo podobieństwa do hymnów łacińskich Bogurodzica jest utworem oryginalnym o formie gatunkowej tropu, tj. retorycznego dodatku w języku narodowym do łacińskiego tekstu mszy świętej; Bogurodzica wykazuje jednak także analogie do formy kontakionu, tj. hymnu greckiego przyjętego w liturgii wschodniej, upowszechnionego przez liturgię staro-cerkiewno-słowiańską i poprzez piśmiennictwo Czech; z kolei konstrukcja modlitwy przywołuje schemat ikonograficzny Deesis (Deisis), znany ze wschodnich ikon prawosławnych, ale i z zachodniej sztuki romańskiej (w polskiej sztuce: polichromia w Tumie pod Łęczycą i wschodniego pochodzenia freski kaplicy zamku w Lublinie); w XV w. tekst powiększył się o tzw. pieśń wielkanocną i pieśń pasyjną; według J. Długosza Bogurodzicę śpiewano jako „carmen patrium” 1410 pod Grunwaldem, pełniła funkcję hymnu państwowego; najstarsze odpisy Bogurodzicy pochodzą z początku XV w., wydane w Statucie Łaskiego (1506) jako najstarszy drukowany polski tekst poetycki (tu błędna wzmianka o autorstwie świętego Wojciecha); wydanie krytyczne 1962 (komentarz nie uwzględnia kontekstu wschodniego); melodia Bogurodzicy, choć wykazuje pokrewieństwa z chorałem gregoriańskim, niemieckimi pieśniami religijnymi oraz liryką trubadurów i truwerów (początek Bogurodzicy zgodny z incipitem pieśni Jehana de Braine), stanowi kompozycję oryginalną.

Bibliografia

Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, E. Ostrowska, H. Feicht, Wrocław 1962.

Bogurodzica, fragment rękopisu z początku XV w., najstarsza polska pieśń zachowana z melodią

Bogurodzica, pierwodruk. z 1506 r. Druk w dziele Jana Łaskiego „Commune incliti Poloniae Regni privilegium”, wydanego w Krakowie