Akbar, Akbar Wielki, Dżalaluddin Muhammad, z muzułmańskiej dynastii Wielkich Mogołów, ur. 15 X 1542, Umarkot (Sindh), zm. 26 X 1605, Agra,
trzeci władca z indyjskiej dynastii Mogołów, wywodzącej swe początki od Czyngis-chana i Timura.
Akbar Dżalaluddin Muhammad
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 15 X 1542 w Umarkot (Sindh). Wczesne lata spędził u boku ojca Humajuna na uchodźstwie, w Afganistanie, ćwicząc się w sztukach walki i uczestnicząc w polowaniach — na naukę księcia nie było czasu. Wstąpił na tron w wieku 13 lat (1556), w sytuacji nagłego kryzysu wywołanego przedwczesną śmiercią ojca. Początkowo pod kuratelą regenta, od 1560 przejął we własne ręce wszystkie sprawy państwa. W ciągu dwudziestu lat uzyskał kontrolę nad całą Niziną Hindustańską i dostęp do portów położonych nad Morzem Arabskim i Zatoką Bengalską. Ostatnie lata jego życia wypełniły konflikty z synem Salimem, późniejszym cesarzem Dźahangirem.
Polityka zagraniczna
Przez całe panowanie Akbar prowadził aktywną politykę zbliżenia z niezależnymi hinduskimi państwami na obszarze Radźputany, w jej ramach nadał liczne przywileje ich władcom i zawarł dwa małżeństwa z radźpuckimi księżniczkami, nie zmuszając ich do przyjęcia islamu. W trosce o pokój wewnętrzny wydał edykt o religijnej tolerancji pomiędzy muzułmanami i hindusami (1573), zniósł też podatek, który musieli płacić niewierni (dżizja). Jednak tym z książąt radźpuckich, którzy stawiali zbrojny opór, nie okazywano litości: kiedy 1568 zdobyto należącą do władców Mewaru wielką twierdzę Ćitaur, dokonano na rozkaz cesarza masakry mieszkańców.
Sprawy administracyjne
Zasoby Gudźaratu i Bengalu i zyski z handlu ze Środkowym Wschodem pozwoliły Akbarowi na budowę trwałej administracji państwowej. Jej fundamentem był ustanowiony przez władcę system opłacanej ze skarbu państwa służby cesarskiej, obejmujący 33 rangi. Spośród najzdolniejszych członków służby rekrutowali się administratorzy i dowódcy wojskowi, muzułmanie i hindusi. Państwo zostało podzielone na prowincje, pod zarządem gubernatorów obdarzonych szerokimi pełnomocnictwami. Urzędnicy państwowi podlegali ścisłej kontroli. Znaczną część dochodów państwa przeznaczano na budowę nowych i konserwację starych szlaków handlowych. Rozwiązania instytucjonalne ustanowione przez Akbara okazały się na tyle efektywne, że wiele z nich przetrwało aż do XIX w.
Nowa stolica ambitnego władcy
Symbolicznym wyrazem ambicji Akbara była wybudowana przez niego na pustkowiu w pobliżu Agry i zamieszkana w latach 1570–1586 nowa stolica Fatehpur Sikri. W ocenie zagranicznych gości to miasto, otoczone murem długości 10 km, miało przewyższać Londyn liczbą ludności i przepychem budowli. W obrębie pałacu znajdował się „dom modłów” (ibadat khana), do którego zapraszano na swobodne debaty przedstawicieli różnych wyznań. Jak podaje kronikarz Akbara, Abul Fazl, autor Czynów Akbara (Akbar-nama), uczestnikami tych spotkań byli hindusi, dźiniści, zoroastrianie i żydzi. Chrześcijan reprezentowali jezuici z Goa. Pomimo ich wysiłków zamiar nawrócenia Akbara na chrześcijaństwo nie powiódł się, władca zezwolił jednak na działalność stałej misji chrześcijańskiej.
Szczególną troskę Akbara budziła kwestia przetrwania dynastii; wiąże się z nią próba ustanowienia w kręgu elity dworskiej nowej, eklektycznej „wiary bożej” (din-e illahi). Ośrodkiem elitarnego kultu miała być postać półboskiego monarchy, posiadającego uprawniania do arbitrażu w kwestiach religijnych. Próby propagowania nowych form wiary spotkały się z oporem ze strony ortodoksyjnego duchowieństwa. Zmarł 26 X 1605 w Agrze.
Opiekun nauki i sztuki
Choć Akbar — jako jedyny spośród Mogołów — nie posiadł sztuki pisania i czytania, był jednym z najsprawniejszych i najlepiej wykształconych władców epoki. Dysponował niezwykłą pamięcią, wiedzę o stanie państwa czerpał z czytanych mu codziennie sprawozdań. Był koneserem poezji perskiej, znawcą i patronem muzyki, malarstwa i architektury. Swój dwór uczynił znaczącym w skali światowej ośrodkiem sztuki i nauki. Jego pasją były polowania, zabijano w ich trakcie wielkie liczby zwierzyny płowej, dzików i tygrysów. Pod koniec życia zdecydował nagle, że przestanie jeść mięso. Według dochowanego przekazu stwierdził, że nie chce już więcej „czynić ze swego brzucha cmentarza zwierząt”.
A.K.
