bazylika

bazylika

[gr.],

arch.:

1) w starożytnym Rzymie budowla publiczna pełniąca funkcje handlowe, sądownicze i polityczne; wznoszone zazwyczaj na forum lub w jego sąsiedztwie, na planie prostokata, bazyliki były jedno- lub dwukondygnacyjnymi budynkami, przykrytymi dachami lub nie;

2) w architekturze chrześcijańskiej budynek wywodzący się od bazylik foralnych Rzymu; budowla wielonawowa o nawie środkowej wyższej i szerszej od pozostałych; rozróżnia się bazyliki: w zależności od planu — podłużne (na planie prostokąta, o 3 lub więcej nawach podłużnych), krzyżowe (na rzucie krzyża z transeptem), krzyżowo-kopułowe (połączenie bazyliki z budowlą centralną z kopułą na skrzyżowaniu naw); w zależności od przekroju poprzecznego — bazyliki właściwe (o nawach krytych odrębnie i bezpośrednim oświetleniu nawy głównej oknami umieszczonymi nad dachami naw bocznych) i pseudobazyliki (o nawach krytych wspólnym dachem), z uwagi na przekrycie — bazyliki pułapowe i sklepieniowe; ze względu na rodzaj podpór dzielących nawy — bazyliki filarowe, kolumnowe itp.; bazylika jest najczęstszym typem kościoła; charakterystyczna zwłaszcza dla okresu wczesnochrześcijańskiego (bazylika z atrium i narteksem);

3) w Kościele katolickim tytuł honorowy niektórych świątyń: bazylika większa — kościół własny papieża, z jego tronem (5 w Rzymie, 1 w Asyżu); bazylika mniejsza — tytuł nadawany niekiedy katedrom (w Polsce np. katedra Św. Wojciecha w Gnieźnie, Św. Jana w Warszawie), kolegiatom, większym kościołom zakonnym.

Rzym, Bazylika Św. Piotra, XVI–XVII w. (Włochy)

Asyż, bazylika Św. Franciszka, widok wnętrza górnego kościoła, XIII w. (stan sprzed 1997)

Bazylika Św. Piotra w Rzymie, plan

Rzym, Bazylika Maksencjusza — rekonstrukcja