rozbłyski gamma

rozbłyski gamma, błyski gamma,

krótkotrwałe — z reguły trwające nie dłużej niż kilkadziesiąt s. — błyski promieniowania gamma, rejestrowane średnio raz na dobę z różnych kierunków nieba;

energia błysku może przekraczać 10⁴⁴J. R.g. zostały odkryte przypadkowo w końcu lat 60. XX w. i długo nie dawały się zidentyfikować ze znanymi obiektami kosm.; przełomem w badaniach było umieszczenie na orbicie okołoziemskiej (1996) satelity Beppo-SAX wyposażonego w teleskop kwantów gamma o wysokiej zdolności rozdzielczej oraz detektor promieniowania rentgenowskiego; badanie towarzyszącej błyskowi, a trwającej znacznie dłużej, poświaty rentgenowskiej umożliwiło w miarę precyzyjne określenie współrzędnych miejsca błysku, dzięki analizie spektralnej zaś — zmierzenie przesunięcia ku czerwieni, a zatem i określenie odległości do źródła promieniowania (były one rzędu mld lat; błysk GRB971214 zarejestrowany na granicy gwiazdozbiorów Wielkiej Niedźwiedzicy i Smoka pochodził z galaktyki odległej o 12 mld lat świetlnych, a jego całkowita energia była niewyobrażalnie wielka). Z rozlicznych hipotez wyjaśniających naturę wybuchających obiektów (będących źródłem błysków gamma) i mechanizm ich eksplozji najbardziej obiecująca jest hipoteza hipernowej, której jednym z twórców jest B. Paczyński; hipotezę tę wydają się potwierdzać wyniki badań teleskopu XMM-Newton opublikowane IV 2002.