Berrecci Bartolomeo, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej
 
Berrecci Bartolomeo, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej (Królewskiej, Jagiellońskiej), p.w. Wniebowzięcia NP Marii
rodzaj — dekoracje rzeźbiarskie
data powstania — 1517–33
technika — piaskowiec myślenicki, marmur czerwony węgierski
miejsce przechowywania — Kraków, katedra na Wawelu
Kaplica Zygmuntowska, mauzoleum grobowe i pomnik rodowej chwały ostatnich Jagiellonów, jest pierwszą w Polsce renesansową budowlą sakralną, zbudowaną na planie centralnym i nakrytą kopułą. Jej układ przestrzenny, podziały ścian i bogata dekoracja wnętrza wiążą się bezpośrednio ze sztuką włoską, czyniąc ją najpiękniejszą budowlą renesansu włoskiego poza Italią. Kaplicę wzniósł przy południowej ścianie katedry wawelskiej florencki rzeźbiarz i architekt Bartolomeo Berrecci, który w latarni kopuły zostawił sygnaturę: BARTHOLO FLORENTINO OPIFICE. Jego dziełem był projekt samej budowli i jej dekoracji rzeźbiarskiej, wykonanie należało do kierowanego przezeń zespołu sprowadzonych z Włoch współpracowników (Niccolo Castiglione z Florencji, Antonio z Fiesole, Giovanni Cini ze Sieny, Bernardino Zanobi di Gianotis z Florencji i inni). Król Zygmunt I powziął zamiar wzniesienia kaplicy w 1515, po śmierci pierwszej żony, Barbary Zapolya. Berrecci w 1516 był w Krakowie (gdzie pozostał do śmierci), aby przygotować projekt budowli. W 1517 przedstawił królowi model kaplicy, budowę rozpoczęto w 1519, prace budowlane i dekorację ścian wewnętrznych ukończono w 1524, w 1526–27 wykonywano dekorację górnych partii wnętrza i niektóre elementy wyposażenia, m.in. stallę tronową. W początkach 1529 zawarto z Berreccim umowę na wykucie marmurowych rzeźb figuralnych: nagrobnego posągu króla, sześciu posągów świętych (Piotra, Pawła, Zygmunta, Wacława, Floriana i Jana Chrzciciela), dwóch medalionów z przedstawieniami biblijnych królów Salomona i Dawida (jako Salomona sportretowano Zygmunta Starego, a jako Dawida Seweryna Bonera) oraz dwóch posągów z piaskowca przeznaczonych na zewnątrz kaplicy; przedtem już wykonano cztery medaliony z wizerunkami ewangelistów (św. Mateusza, Marka, Łukasza i Jana Ewangelisty). Prace ukończono do końca marca 1531, w t. r. umieszczono nad figurą króla tondo z przedstawieniem Madonny z Dzieciątkiem (miedź złocona), a konsekracja kaplicy nastąpiła 8 czerwca 1533. Wyposażenia wnętrza kaplicy dopełniają wykonane w Norymberdze krata brązowa (1532), świeczniki (1534) oraz srebrny, zdobiony malowidłami ołtarz (1538). Budowla, powszechnie podziwiana przez współczesnych i potomnych, zapoczątkowała szereg analogicznych kaplic wznoszonych w XVI, XVII i XVIII w. przy kościołach całego kraju.
Kompozycja ścian kaplicy oparta jest na schemacie łuku triumfalnego, a pokrywająca je płaskorzeźbiona dekoracja, o motywach czerpanych z repertuaru zdobnictwa antycznego (postacie i sceny mitologiczne, groteski, różnorodne elementy roślinne i ornamentalne) podporządkowana jest ściśle podziałom architektonicznym. Głównym elementem wnętrza jest nagrobek dwóch ostatnich Jagiellonów: Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta, z umieszczonymi w dwóch usytuowanych jedna nad drugą arkadowych wnękach ściany posągami zmarłych królów leżących na sarkofagach. Figura Zygmunta I Starego, w zbroi, przedstawionego w poruszonej, lekko ożywionej pozie, wspartego na łokciu i jakby budzącego się ze snu, prezentuje schemat nawiązujący do przedstawień antycznych, a rozpowszechniony przez dwa nagrobki kardynałów w kościele Santa Maria del Popolo w Rzymie (1505–07) dłuta Andrea Sansovina. Posąg króla (ok. 1530) z pewnością projektował Berrecci, który być może również był jego wykonawcą. Królewski pomnik, zapoczątkowujący w polskiej rzeźbie nowy typ figury nagrobnej, ujętej jako wizerunek żywego, śpiącego człowieka, szeroko oddziałał na rzeźbę sepulkralną w Polsce, stanowiąc wzór dla nagrobków rycerskich powstających przez cały XVI i 1. połowę XVII w. Po bokach arkady z figurą króla stoją w niszach posągi świętych Floriana i Wacława, patronów państwa polskiego, a nad nimi w medalionach umieszczono przedstawienia ewangelistów Marka i Łukasza.
W 1571 Zygmunt August podjął zamysł wzniesienia dla siebie nagrobka w kaplicy i włączenia go do nagrobka ojca. Wówczas to zmieniono pierwotną kompozycję pomnika na podwójną, przenosząc do góry arkadowej wnęki sarkofag z figurą Zygmunta I i umieszczone nad nim tondo, a w dolnej strefie wnęki wbudowano arkadę, w której ustawiono sarkofag z posągiem leżącego w zbroi i stroju koronacyjnym Zygmunta Augusta, powtarzającego układ posągu ojca. Figurę tę wykonał w 1574–75 na zlecenie Anny Jagiellonki Santi Gucci, który jest też autorem reliefowej płyty z wizerunkiem Anny Jagiellonki w stroju koronacyjnym, umieszczonej w kaplicy w połowie lat 90. XVI w. na przedpiersiu stalli królewskiej. Wprowadzenie do wnętrza pomników Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki zrealizowało w pełni pierwotną koncepcję, w myśl której kaplica Zygmuntowska miała być pomnikiem ziemskiej chwały rodu Jagiellonów.
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
zgłoś uwagę
Ilustracje
Berrecci Bartolomeo, wnętrze Kaplicy Zygmuntowskiej, katedra na Wawelu, Krakówfot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wawel, nagrobek Zygmunta II Augusta w Kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze na Wawelu w Krakowie fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Berrecci Bartolomeo, przy współpracy warsztatu, Kaplica Zygmuntowska, 1519–33 — katedra na Wawelu, Krakówfot. S. Jabłońska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia