zło

zło,

filoz. to co niepożądane fizycznie lub moralnie;

zło fizyczne oznacza nieobecność jednej z istotnych cech danej natury (np. brak cechy genetycznej charakteryzującej gatunek lub niefunkcjonalność urządzenia); treść zła moralnego wyznaczają przede wszystkim normy negatywne (zakazy moralne), które chronią dobra ważne dla ludzi bądź istoty wyższej. Zależnie od tradycji filozoficznej uznaje się, że zło istnieje realnie, a powodują je ludzkie namiętności, takie jak wola dominowania lub żądza posiadania (tradycja agnostycka i ateistyczna), bądź też zło jest brakiem dobra (tradycja chrześcijańska). W sporze o genezę zła, twórcą stanowiska chrześcijańskiego był św. Augustyn, który uważał, że jest ono tworem wolnej woli człowieka oddalającego się od jedynego dobra, jakim jest Bóg; kontynuował on myśl platońską, zgodnie z którą w świecie idealnym nie istnieje zła idea; człowiek, będąc tworem bożym (imago Dei), został wyposażony w zdolność wolnego działania i dlatego może zbliżać się do Boga (wykonując jego wolę) lub oddalać się od niego (łamiąc nakazy); zło zatem nie istnieje w stworzeniu, lecz jest brakiem dobra powodowanym niewłaściwym użyciem woli przez człowieka. W rozważaniach na temat zła stawia się też pytanie o jego funkcje w dziejach. W tradycji chrześcijańskiej dominowały rozmaite formy teodycei, w których były zawarte usprawiedliwienia zła, sprowadzające się do uznania jego funkcji wychowawczych (np. w Starym Testamencie katastrofy zsyłane przez Jahwe w celach naprawczych) oraz uwypuklenia dobra tego świata (np. teodycea G.W. Leibniza). W idealizmie niemieckim pojawiła się koncepcja zła jako niezbędnego narzędzia racjonalizacji świata — bez złych pasji człowiek nie wydostałby się z prymitywnego stanu natury i nie stworzył demokratycznego królestwa wolności, do którego zmierza historia (I. Kant, G.W.F. Hegel). Błędnie interpretowana heglowska wizja zła jako motoru dobra stała się częścią składową koncepcji stalinowskiej i nazistowskiej.