wysiedlenia

wysiedlenia,

zorganizowane lub spontaniczne, przymusowe lub dobrowolne trwałe przemieszczenia ludności, obejmujące ich zbiorowości

na określenie wysiedlenia stosuje się wymiennie nazwy: wypędzenie, deportacja, przesiedlenie, transfer ludności oraz czystki etniczne mające charakter zorganizowany i przymusowy; w XX w., po I wojnie świat. masowe wysiedlenia towarzyszyły kształtowaniu się nowych granic w Europie Środkowowschodniej (ok. 4 mln, m.in. 1,1 mln Niemców z obszarów, które weszły w skład państwa pol.). Na Bałkanach nastąpiła faktycznie przymusowa wymiana ludności oparta na zasadzie nar. między Grecją i Bułgarią (na podstawie traktatu zawartego w Neuilly-sur-Seine 27 XI 1919) łącznie ok. 100 tys. oraz Grecją i Turcją (konwencja lozańska z 30 I 1923, łącznie z poprzedzającymi ją przesiedleniami ok. 2,5 mln.). Zorganizowane wysiedlenia narodowe na podstawie dwustronnych umów międzypaństw. były realizowane w okresie II wojny światowej przez Niemców, ZSRR i Włochy (wysiedlenia Niemców z Besarabii, Ukrainy, krajów bałtyckich i Tyrolu); Niemcy i ZSRR dokonywały także masowych wysiedleń (deportacji) na okupowanych przez siebie terytoriach. W ZSRR w czasie wojny i po wojnie wysiedlano całe narody (Tatarzy krymscy, Niemcy wołżańscy, Kałmucy, Bałkarzy i in.). Największe masowe, w większości przymusowe wysiedlenia, oparte na zasadzie nar. lub etniczno-wyznaniowej, nastąpiły po II wojnie świat.; złożyły się na nie w Europie: wysiedlenia ludności pol. z obszarów wschodnich II RP przyłączonych do ZSRR (łącznie ok. 1,5 mln), wysiedlenia z Polski Białorusinów (36,4 tys.) i Litwinów, wysiedlenia z Polski Ukraińców (481 tys.) — na mocy porozumień pol.-sowieckich; wysiedlenia ludności węg. ze Słowacji oraz ludności niem. ze wschodnich obszarów Rzeszy włączonych do Polski (łącznie ewakuacja, ucieczki, wyjazdy indywidualne i zorganizowane wysiedlenia na mocy postanowienia Międzysojuszniczej Rady Kontroli z XI 1945 — ok. 7 mln) oraz z Czechosłowacji (ok. 3 mln); wysiedlenia 250 tys. Niemców z Węgier. Poza Europą wielkie wysiedlenia na mocy umów międzynar. nastąpiły po podziale Indii Bryt. na 2 państwa: Indie i Pakistan; miały rozwiązać ostre konflikty między ludnością hinduską a muzułm. (w kilku etapach 1947 i 1949–50 wysiedlono ok. 15 mln ludzi). , „wypędzeni”.