wybrzeże
 
Encyklopedia PWN
wybrzeże,
wąski pas lądu, na którego kształt ma wpływ działalność mórz i oceanów;
jest podzielone linią brzegową na część podwodną (przybrzeże) i nadwodną (nadbrzeże). Poszczególne formy wybrzeża (klify, platformy abrazyjne, plaże, mierzeje, delty, wydmy i in.) są rezultatem niszczącej lub budującej działalności czynników egzogenicznych morskich i lądowych (falowanie, prądy morskie, pływy, wody płynące) i czynników endogenicznych (głównie ruchów tektonicznych), niekiedy też czynników biologicznych (organizmów zwierzęcych i roślinnych); ogromny wpływ na kształtowanie wybrzeża ma jego budowa geologiczna. Ze względu na genezę rozróżnia się 2 główne typy wybrzeży: wybrzeże narastające, powstałe wskutek wynurzania się dna morskiego (np. wybrzeże Zatoki Botnickiej) lub budującej działalności morza (np. wybrzeże mierzejowo-zalewowe), rzek (wybrzeże deltowe), organizmów (wybrzeże mangrowe, namorzyny); wybrzeże cofające się, powstałe w wyniku obniżania się lądu lub podniesienia się poziomu morza (wybrzeże zanurzone, współcześnie najczęstsze) bądź wskutek niszczącej działalności morza (wybrzeże klifowe). Do wybrzeży cofających się (zanurzonych) należą np.: wybrzeża fiordowe, powstałe przez zalanie dolnych części dolin (żłobów) lodowcowych (np. wybrzeża Norwegii, Grenlandii); wybrzeża skjerowe (szkierowe), z ogromną liczbą wysepek, ukształtowane przez częściowe zalanie obszaru silnie zmutonizowanego, np. wybrzeża Finlandii, Szwecji; wybrzeża riasowe, o bardzo niespokojnej linii brzegowej, powstałe przez zalanie dolin wciętych w zrównane i odmłodzone obszary starych struktur fałdowych biegnących prostopadle do linii brzegowej (np. wybrzeża zachodniej Bretanii); wybrzeża dalmatyńskie, utworzone przez bardzo głębokie zanurzenie pasma górskiego biegnącego równolegle do linii brzegowej; nad wodą w postaci ciągów wysp występują kulminacje grzbietów górskich (np. wybrzeża Dalmacji, Kalifornii); wybrzeże limanowe (liman), wybrzeże wattowe (pływowe), na których okresowo suche dna lagun (watty) są zalewane podczas przypływu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Klifowe wybrzeże nad Oceanem Spokojnym w pobliżu Antofagasty, oddzielony od lądu łuk skalny zwany La Portada (Chile)fot. T. Kniołek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Trondheim, miasto portowe (Norwegia)fot. J. Makowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Madagaskar, wschodnie wybrzeże fot. M. Guzy/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mahé, północne wybrzeże (Ocean Indyjski)fot. Maciej Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rarotonga, wybrzeża (Ocean Spokojny)fot. Maciej Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rodos (Grecja)fot. Maciej Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dominika fot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kanaryjskie, Wyspy, krajobraz Teneryfy (Ocean Atlantycki)fot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Lysefjorden (Norwegia) fot. J. Puskarz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fiord, wybrzeże Lysefjorden (Norwegia)fot. M. Wojdecka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Costa del Sol, panorama wybrzeża (Hiszpania)fot. J. Gruszczyńska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bretania, skaliste wybrzeże przylądka Fréhel w zatoce Saint-Malo (Francja)fot. M. Wojciechowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sumatra, osada i port Sibolga (Indonezja)fot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Nicea od strony morza (Francja) fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Woliński Park Narodowy fot. M. Więckowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Westerplatte, półwysep w obrębie Gdańska fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Phangnga Park Narodowy (Tajlandia) fot. J. Piwowarczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mont-Saint-Michel, klasztor Benedyktynów (Francja)fot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wisła, ujście pod Świbnem, zdjęcie lotnicze fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mierzeja Helska oddzielająca Zatokę Pucką od morza Bałtyckiego. U nasady Półwyspu Władysławowo, po lewej Puck i tereny rolnicze Pobrzeża Kaszubskiego (zdjęcie lotnicze)fot. M. Ostrowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia