sterowiec, balon sterowy,
aerostat z własnym napędem silnikowym (śmigłowym) oraz sterami kierunku i wysokości, umożliwiającymi lot kierowany.
sterowiec
Encyklopedia PWN
Ma postać wydłużonego balonu w kształcie cygara, z gondolą u dołu mieszczącą załogę, pasażerów i ładunek. Ruchy w pionie uzyskuje się za pomocą sterów, zmiany kierunku ciągu silników, wypuszczania gazu nośnego — opadanie, lub wyrzucania balastu (piasku, wody) — wznoszenie. Jako gaz nośny stosowano gaz świetlny i wodór, a następnie hel i ogrzane powietrze. Rozróżnia się: s. ciśnieniowe (wiotka powłoka wypełniona gazem nośnym), s. półszkieletowe (wydłużony szkielet w dolnej części s. i wiotka powłoka), s. szkieletowe (sztywny szkielet pokryty powłoką i wewn. kuliste komory zawierające gaz nośny). W celu zabezpieczania przed przemieszczaniem się gazu wewnątrz wiotkiej powłoki bądź jego utratą przy jej rozdarciu, powłoka s. jest podzielona za pomocą przepon na komory. Do utrzymania kształtu wiotkiej powłoki służy balonet, czyli komora wypełniona powietrzem o regulowanym ciśnieniu. Gondola pasażerska s. przeznaczonych do długich podróży miała kabiny sypialne i salonik. Wadą s. są wielkie wymiary powodujące dużą wrażliwość na wiatr; s. nie jest w stanie pokonać silnego wiatru i jest skazany na lot z wiatrem.
Pierwszy s. — ciśnieniowy dł. 44 m z silnikiem parowym 3 KM (ok. 2 kW), zbudował H. Giffard; 25 IX 1852 wykonano na nim pierwszy lot, dł. 27 km. W pełni sterowny s., z silnikiem elektr. 9 KM (ok. 6 kW), zbudowali Ch. Renard i A. Krebs (lot 9 VIII 1884). Doniosłe znaczenie miało skonstruowanie przez F. Zeppelina s. szkieletowego (zw. zeppelinem), wykonanego z metalu (cienkiej blachy i kształtowników) i podzielonego na komory wypełniane gazem nośnym (wodorem); 2 VII 1900 odbył się pierwszy lot na zeppelinie LZ 1, dł. 128 m, 2 silniki po 14 KM (ok. 10 kW); na s. własnej konstrukcji 19 X 1901 A. de Santos-Dumont okrążył 2-krotnie wieżę Eiffla w Paryżu, 12 XI 1903 fr. bracia Paul i Pierre Lebaudy wykonali przelot dł. 61 km, 4 XI 1910 E.T. Willows przeleciał nad cieśn. La Manche (z Wielkiej Brytanii do Francji). 24 VI 1910 na zeppelinie LZ 7 (należącym do przedsiębiorstwa DELAG) wykonano pierwszy lot z 20 pasażerami, z Friedrichshafen do Düsseldorfu (26 VI 1910 s. ten rozbił się, bez strat w ludziach). W 1910 uruchomiono pierwszą linię lotn. obsługiwaną przez przedsiębiorstwo DELAG; do wybuchu I wojny świat. 7 s. tego przedsiębiorstwa przewiozło 34 tys. osób w 1588 lotach (s. mógł zabrać 24 osoby, ówczesne samoloty — tylko 2). Niemieckie s. były też używane do celów wojsk. — 1915 zeppeliny zbombardowały południowe wybrzeże Wielkiej Brytanii; dokonały również wielokrotnie lotów bojowych nad Londyn i in. miejscowości, bombardowały też Warszawę; jednak wskutek dużych wymiarów i łatwopalności wodoru były łatwym celem do zniszczenia (spośród użytych 97 s. zestrzelono 90). W VII 1919 s. R-34 (bryt.) wykonał lot przez O. Atlantycki (tam i z powrotem); 4 IX 1923 w USA wykonał pierwszy lot s. sztywny, ZR-1, z helem jako gazem nośnym; 12 V 1926 R. Amundsen, U. Nobile i L. Ellsworth przelecieli na włoskim s. Norge nad biegunem północnym; 1928 niem. LZ 127 Graff Zeppelin o pojemności 105 000 m3, dł. 236 m, średnicy 30,5 m, z 5 silnikami o mocy 530 KM (390 kW), pilotowany przez H. Eckenera, odbył podróż pasażerską do USA (11–15 X 1928) i z powrotem (29 X–1 XI 1928), rozpoczynając regularną komunikację przez O. Atlantycki; 7–29 VIII 1929 s. ten odbył podróż dookoła świata, 20–22 V 1930 wykonał lot do Ameryki Południowej; LZ 127 wykonał 590 lotów, przewożąc 13 110 pasażerów. W 16 I 1930 bryt. pasażerski s. R-100 (konstrukcji B.N. Wallisa) osiągnął rekordową prędkość 131 km/h (5 X 1930 rozbił się we Francji, powodując śmierć 48 z 54 osób na pokładzie; po tym wypadku W. Brytania wycofała s. z użycia). Eksploatację pasażerską s. zarzucono 1937 po katastrofie s. LZ 129 Hindenburg, który 6 V 1937 spłonął w Lakehurst (USA) wskutek wybuchu łatwo palnej mieszanki wodoru (gazu nośnego) i powietrza (zginęło 35 z 97 osób będących na pokładzie).
Podczas II wojny światowej do patrolowania wybrzeży mor., ratownictwa mor. i ochrony konwojów mor. Amerykanie używali ponad 100 s. ciśnieniowych Goodyear z helem jako gazem nośnym. W I 1973 pierwszy lot wykonał s. na ogrzane powietrze, bryt. Cameron. Od 1980 są używane s. wypełnione helem, przeważnie amer. Goodyear i bryt. Skyship, gł. do celów reklamowych i obserwacyjnych.
Andrzej Glass
