spekulacja

spekulacja

[łac.],

ekon. w gospodarce rynkowej dążenie do osiągania zysku z transakcji kupna–sprzedaży, zgodnie z zasadą: kupić tanio — sprzedać drogo;

może występować na rynku dóbr i usług oraz na rynku kapitałowym. Na rynku dóbr i usług spekulacja może się przejawiać przez inwestycje przedsiębiorstw w zapasy (gdy oczekują one wzrostu cen surowców i prefabrykatów) lub gromadzenie zapasów wyrobów gotowych (gdy przedsiębiorstwa oczekują zwiększenia cen produktów); analogicznie spekulują gospodarstwa domowe gromadząc zapasy w okresach ucieczki od pieniądza, spowodowanych hiperinflacją. Na rynku kapitałowym spekulacją jest zakup aktywów finansowych w celu ich odprzedaży, mający na celu uzyskanie przychodów wyższych niż z innej lokaty; przedmiotem spekulacji może być obrót walutami (wtedy jest ona obliczona na zmiany kursów walutowych) i obrót papierami wartościowymi. Swoistą formą spekulacji jest powstrzymywanie się od zakupu papierów wartościowych w oczekiwaniu na obniżenie ich kursów (tzw. spekulacyjny popyt na pieniądz). Gdy spekulacja przybiera znaczne rozmiary, zakłócając równowagę, państwa przeciwdziałają jej środkami ekonomicznymi, np. w celu stabilizacji płynnych kursów walutowych interweniują na rynku walutowym przez sprzedaż (skup) walut. W gospodarce rynkowej spekulacja nie ma pejoratywnego znaczenia, jest racjonalnym zachowaniem ekonomicznym. W nakazowej gospodarce, wywołując nierównowagę na rynku dóbr i usług, spekulacja pozwalała zmniejszyć nieuniknione negatywne następstwa błędnych decyzji centralnego planisty; pełniła ważne funkcje stabilizujące, lecz, jako niezgodna z logiką systemu, była zabroniona przez prawo.

W PRL np. w obowiązujących wówczas kodeksach: karnym (1969) i wykroczeń (1971), spekulacja oznaczała przestępstwo lub wykroczenie, polegające na nabywaniu, gromadzeniu lub zbywaniu towarów w celu dalszej odprzedaży z zyskiem przez osobę do tego nie upoważnioną (nie mającą uprawnień handlowych); surowszej karze podlegał sprawca, który ze spekulacji uczynił stałe źródło dochodu lub dopuścił się spekulacji w stosunku do mienia znacznej wartości; drobna spekulacja w stosunku do mienia nieznacznej wartości stanowiła wykroczenie, jeżeli sprawca nie był recydywistą. We wszystkich systemach gospodarczych w okresach, kiedy nierównowaga na rynku dóbr i usług była powodowana przez czynniki obiektywne (wojny, klęski żywiołowe) i wprowadzano reglamentację dóbr, spekulacja nasilała się, czemu przeciwdziałano metodami administracyjnymi.