rewolucja listopadowa

rewolucja listopadowa 1918 w Niemczech,

przewrót, który doprowadził do obalenia monarchii i ustanowienia republik parlamentarnych w Niemczech i Austrii, bez dokonania gruntownych przeobrażeń społecznych i gospodarczych;

do rewolucji listopadowej doprowadziły: klęska militarna Rzeszy w I wojnie światowej i związany z nią głęboki kryzys gospodarczy, wpływ rewolucji sowieckiej i społeczne oczekiwania na reformy socjalne; zapoczątkowana 3 XI 1918 przez kilońskie powstanie marynarzy, szybko rozprzestrzeniła się na całe Niemcy; tworzono rady robotnicze, żołnierskie i in. jako organy władzy rewolucyjnej, 7 XI K. Eisner powołał w Monachium „demokratyczną i socjalną Republikę Bawarii”. W Berlinie, działający w łonie Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (USPD), Związek Spartakusa dążył do przewrotu socjalistycznego, czemu przeciwstawiała się SPD. Jej przywódcy, Ph. Scheidemann i F. Ebert, zażądali od kanclerza Maksymiliana Badeńskiego przekazania im rządów, obiecując w zamian za likwidację monarchii uspokojenie kraju. 9 XI w Berlinie wybuchł strajk generalny; robotnicy zjednoczyli się z żołnierzami; kanclerz powiadomił o abdykacji cesarza Wilhelma II, następnie Scheidemann przed gmachem Reichstagu ogłosił powstanie Republiki Niemieckiej, a po paru godzinach K. Liebknecht proklamował „wolną socjalistyczną republikę”. 10 XI ustąpił kanclerz Maksymilian; władzę centralną przejęła Rada Pełnomocników Ludowych, do której wchodziło po 3 przedstawicieli SPD i USPD, przewodniczył zaś Ebert; zyskała poparcie Rady Robotników i Żołnierzy Berlina, oraz Reichswehry; wprowadzono swobodę stowarzyszeń i zgromadzeń, 8-godzinny dzień pracy, umowy zbiorowe o pracę, ubezpieczenia od bezrobocia; 11 XI ententa zgodziła się na zawieszenie broni, co przyniosło pewną ulgę społeczeństwu. Spór między SPD, dążącą do utworzenia republiki parlamentarnej, a USPD, opowiadającą się za republiką rad, rozstrzygnął 16–20 XII Ogólnoniemiecki Kongres Rad Robotników i Żołnierzy na korzyść SPD; USPD opuściła Radę Pełnomocników Ludowych, a jej miejsca zajęli przedstawiciele SPD, m.in. G. Noske, który wziął na siebie odpowiedzialność za zbrojne stłumienie zamieszek. Spartakusowcy wysunęli program uzbrojenia robotników i przejęcia władzy przez rady, wystąpili z USPD i 31 XII powołali Komunistyczną Partię Niemiec (KPD), 6 I 1919 Noske zgodził się na zorganizowanie „Korpusów Ochotniczych” (Freikorps). Kierowane przez komunistów masowe strajki i demonstracje w Berlinie 6–12 I zdławiło wojsko. 15 I zamordowano Liebknechta i R. Luksemburg, co wraz ze śmiercią F. Mehringa i zamordowaniem L. Jogichesa pozbawiło lewicę wybitnych przywódców. Rezygnacja KPD z parlamentarnych metod walki politycznej (bojkot wyborów) nie zyskała szerszego poparcia społecznego i 19 I w wyborach do Zgromadzenia Narodowego SPD, demokraci i Centrum zdobyli łącznie 78% głosów; prezydentem Rzeszy wybrano Eberta; 13 II ukonstytuował się rząd kanclerza Scheidemanna, co zapoczątkowało istnienie Republiki Weimarskiej; fala rewolucyjna utrzymywała się jeszcze przez pewien czas; Freikorpsy i wojsko pacyfikowały kolejne rejony Niemiec; w lutym ciężkie walki toczyły się w Zagłębiu Ruhry; 7 IV powstała Bawarska Republika Rad, wkrótce rozgromiona. Ostatecznie wystąpienia rewolucyjne stłumiono ok. połowy 1919; zaistniały w czasie rewolucji listopadowej konflikt między socjaldemokratami, zwolennikami demokratycznej drogi przemian, a komunistami, dążącymi do zbrojnego przewrotu rewolucyjnego, zaciążył na przyszłych stosunkach między obu partiami i ułatwił m.in. Hitlerowi walkę o władzę.

Stanisław Kania