reprywatyzacja

reprywatyzacja

[łac.],

przywrócenie byłym właścicielom bądź ich spadkobiercom prawa własności do nieruchomości, ruchomości lub przedsiębiorstw. Zjawisko społeczno-ekonomiczne występujące m.in. w Europie Wschodniej w XX i na początku XXI w., zwłaszcza po 1989 w krajach postkomunistycznych; realizowana w różnych formach i w różnym tempie (najbardziej zaawansowana w Niemczech — na terenie byłej NRD oraz w Czechach).

W II RP problem reprywatyzacji rozwiązywano etapami: ustawa z 4 V 1920 o przywróceniu praw utraconych wskutek przestępstw politycznych i wojskowych dotyczyła osób, które utraciły własność na skutek orzeczeń sądów państw zaborczych za niektóre czyny uznane przez te państwa za przestępstwa; ustawa z 18 III 1932 o dobrach skonfiskowanych przez rządy zaborcze uczestnikom walk o niepodległość była normatywną podstawą zwrotu dóbr skonfiskowanych z tego powodu 1830–64. W Polsce po 1989 jest jednym z podstawowych, dotychczas ustawowo nie rozwiązanych w sposób generalny, problemów gospodarczych i ustrojowych (transformacja). Ustawa reprywatyzacyjna uchwalona 2001 nie weszła w życie na skutek weta Prezydenta RP. Istnieje kilkadziesiąt aktów prawnych, których skutki oczekują na usunięcie przez reprywatyzację; dotyczy to m.in. aktów prawnych wprowadzających reformę rolną i nacjonalizację przemysłu, aptek, taboru żeglugi śródlądowej i tzw. gruntów warszawskich, skomunalizowanych 1946. Reprywatyzacja dotyczy także tzw. mienia zabużańskiego, tj. mienia pozostawionego przez Polaków w związku z przesunięciem na zachód po II wojnie światowej granic Polski. Na podstawie tzw. umów republikańskich, zawartych 1944 przez PKWN z sowieckimi republikami Litwą, Białorusią i Ukrainą, poszkodowani otrzymali prawo do pełnej rekompensaty w formie własności lub pokrewnych praw do nieruchomości zamiennej. Zaspokojenie roszczeń tego rodzaju komplikuje fakt, że umowy te nie zostały zawarte przez suwerenne państwo polskie (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 2003). Odszkodowania lub pewne przywileje dla dawnych właścicieli (np. pierwszeństwo kupna) nie stanowią reprywatyzacji. Liczbę wniosków reprywatyzacyjnych oczekujących w Polsce na realizację szacowano 2004 na 54,5 tysiąca.