promieniowanie nadfioletowe

promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie UV, promieniowanie ultrafioletowe, nadfiolet, ultrafiolet,

fiz. promieniowanie elektromagnetyczne o fali długości 10–400 nm, nie wywołujące wrażeń wzrokowych u człowieka;

obszar promieniowania nadfioletowego dzieli się umownie na 4 części: zakres A o długości fali 315–400 nm, zakres B 280–315 nm, zakres C 200–280 nm i nadfiolet próżniowy 10–200 nm, lub też dzieli się na nadfiolet bliski (200–400 nm) i nadfiolet daleki, próżniowy (10–200 nm), który swoją nazwę zawdzięcza temu, że można go badać tylko w próżni, gdyż fale o odpowiadających mu długościach są bardzo silnie pochłaniane przez powietrze. Do detekcji promieniowania nadfioletowego wykorzystuje się: fotoogniwa, fotopowielacze, przetworniki promieniowania. Dzięki dużej energii fotonów, promieniowanie nadfioletowe (zwłaszcza z zakresu B i C) pochłaniane przez substancję może wyraźnie wpływać na jej właściwości fizyczne i chemiczne. Promieniowanie nadfioletowe może wywoływać fotoluminescencję, zjawisko fotoelektryczne, reakcje fotochemiczne (utlenianie, redukcję, rozkład, polimeryzację); odznacza się dużą aktywnością biologiczną; wpływa na przemianę ergosterolu w witaminy D₂, wyzwala produkcję pigmentu. Szczególnie wyraźne działania mutagenne i bakteriobójcze ma promieniowanie nadfioletowe z zakresu C, które jest silnie absorbowane przez kwasy nukleinowe, stanowiące podstawowy materiał genetyczny w jądrach komórek; zaburza przemianę materii w komórce i może spowodować jej zniszczenie.

Najsilniejszym naturalnym źródłem promieniowania nadfioletowego jest Słońce. Do powierzchni Ziemi dociera jednak jego nieznaczna część, ponieważ promieniowanie to ulega w atmosferze ziemskiej silnemu pochłanianiu, głównie dzięki zawartemu w niej ozonowi (stąd niezmiernie ważnym problemem jest zapobieganie obserwowanemu od pewnego czasu zmniejszaniu się całkowitej zawartości ozonu w atmosferze). Udział promieniowanie nadfioletowe w świetle słonecznym zależy od: szerokości geograficznej (największy jest między 30° szerokości południowej a 30° szerokości północnej), wysokości położenia Słońca na niebie, wysokości n.p.m. (na każde 1000 m przybywa 15% promieniowania nadfioletowego), stopnia czystości powietrza, ilości promieniowania odbitego (od śniegu, powierzchni wody, piasku, chmur typu cumulus). Promieniowanie nadfioletowe emitują też różne ciała ogrzane co najmniej do temperatury ok. 3000 K.

Najbardziej rozpowszechnionymi sztucznymi źródłami promieniowania nadfioletowego są lampy wyładowcze (głównie rtęciowe). Dzięki swoim właściwościom promieniowanie nadfioletowe jest wykorzystywane m.in. w technice oświetleniowej (świetlówki), analizie luminescencyjnej, badaniach nieniszczących, do sterylizacji pomieszczeń, w biologii w badaniach mikroskopowych tkanek i komórek, w kryminalistyce, muzealnictwie, w przemyśle do przyspieszania procesów polimeryzacji tworzyw sztucznych. Promieniowanie nadfioletowe odkryli 1801 J. Ritter i W.H. Wollaston.