prawo kanoniczne
obowiązujące w Kościołach zbiory ujętych w kanony norm postępowania; także nauka o tych normach.
[łac. canon ‘miara’, ‘reguła’],
prawo kanoniczne
Encyklopedia PWN
W Kościele katol. prawo ustanawiają: papieże i sobory powszechne dla całego Kościoła, biskupi dla diecezji, wyżsi przełożeni zakonni dla swoich zakonów. Pierwszą udaną próbę połączenia w jeden zbiór używanych dotychczas rozmaitych zbiorów praw, wyd. przez sobory i papieży, podjął w XII w. mnich Gracjan; Dekret Gracjana wszedł w skład Codex Iuris Canonici, w którym znalazły się także in. zbiory: Liber Extra Grzegorza IX, Liber Sextu Bonifacego VIII, Clementinae Klemensa V, Extravagantes Jana XXII i Extravagantes Communes różnych papieży. Współczesna kodyfikacja została podjęta na pocz. XX w. na polecenie Piusa X; rezultatem prac był nowy zbiór, porządkujący dotychczasowe prawo w sposób właściwy współcz. kodyfikacji Codex Iuris Canonici (tzw. kodeks pio-benedyktyński), ogłoszony 1917 przez Benedykta XV; w związku ze zmianą wielu okoliczności zewn. i wewn. konieczna stała się reforma kodeksu; została ona przeprowadzona wg wskazań i w duchu Soboru Watykańskiego II; obecny Codex Iuris Canonici został promulgowany przez Jana Pawła II i obowiązuje w Kościele katol. od 1983.
W prawosławiu źródłem prawa kanonicznego są decyzje soborów powszechnych, lokalnych i Ojców Kościoła, przyjęte przez cały Kościół na VII soborze powszechnym (II Sobór Nicejski 787, kanon 1). Istotne znaczenie mają też opinie uznanych komentatorów prawa kanonicznego, np. Aleksego Arystenesa (XII w.), Jana Zonarasa (XII w.), Teodora Balsamona (XII w.), Mateusza Blastaresa (XIV w.) i Konstantego Armenopulisa (XIV w.); prawo kanoniczne jest wydawane w zbiorach noszących nazwy: nomokanon, syntagma, księga kanonów, Kormczaja kniga.
W protestantyzmie prawo kośc. jest stanowione przez każdy z Kościołów lokalnych (na ogół o charakterze krajowym), np. w Kościele ewangelicko-augsb. w Polsce gł. aktami prawnymi, uchwalanymi przez synod, są Zasadnicze Prawo Wewnętrzne (nowa wersja 1996, z późniejszymi zmianami) oraz Pragmatyka służbowa (1998).
