nakładczy system

nakładczy system, chałupnictwo,

produkcja gotowych wyrobów lub półfabrykatów we własnym pomieszczeniu i własnymi narzędziami wytwórcy (chałupnika), dla nakładcy, który jest organizatorem, dostawcą surowców i pośrednikiem między producentem a rynkiem zbytu;

rodzaj rozproszonej manufaktury. W zachodniej Europie system znany już w XIII w., początkowo w sukiennictwie flandryjskim, następnie w innych krajach, zwłaszcza w produkcji tekstylnej; nakładcą bywał kupiec (np. dostawca przędzy i odbiorca tkanin) lub właściciel manufaktury scentralizowanej czy, później, fabryki, w których to zakładach wykańczano otrzymane od chałupników półfabrykaty. System nakładczy rozwinął się zwłaszcza w XIX w.: w końcu tego stulecia we Francji pracowało ok. 1,6 mln chałupników, w Rosji ok. 1,5 mln, w Niemczech 457 tysięcy, w Wielkiej Brytanii 447 tysięcy. W Polsce system nakładczy znano już w XIV w., nakładcami byli bogatsi mistrzowie cechowi i kupcy; od XV w. rozwijał się w rzemiosłach drzewnych, metalowych, skórzanych i tekstylnych, od schyłku XVI w. stał się powszechny w polskim sukiennictwie; rozwojowi systemu nakładczego sprzyjało tworzenie manufaktur scentralizowanych w XVIII w., które przekazywały mu niektóre fazy produkcji. W XIX w. rozpowszechnił się głównie w Królestwie Polskim (1914 ok. 20 tysięcy chałupników) i w okręgu białostockim. W II RP systemy nakładczy obejmował 47 dziedzin produkcji, zwłaszcza koszykarstwo, konfekcję, szczeciniarstwo, guzikarstwo, koronczarstwo; 1929 pracowało ok. 300 tysięcy chałupników, w tym znaczna część ludności żydowskiej (ok. 20% zawodowo czynnych Żydów); utrzymał się też związek systemu nakładczego z wielkim przemysłem, głównie włókienniczym. Po II wojnie światowej w Polsce wytwórczość nakładcza utrzymała się w niewielkim zakresie, zwłaszcza w spółdzielczości.