mrówkowate

mrówkowate, Formicidae,

rodzina owadów z rzędu błonkówek, podrzędu stylikowców (grupy żądłówek);

ok. 10 tys. gat., w Polsce ok. 100 gat.; dł. ciała 0,1–5 cm; tułów połączony z odwłokiem tzw. stylikiem (silnie zwężony), przekształcone 1 lub 2 człony odwłoka; w aparacie gębowym silnie rozwinięte żuwaczki (narząd pracy); u samic na końcu odwłoka aparat jadowy, u niektórych żądło; żyją gromadnie w wieloletnich społeczeństwach na różnym poziomie organizacji, budują bardziej lub mniej skomplikowane gniazda (mrowisko); odznaczają się wyraźnym polimorfizmem, połączonym z pełnioną funkcją w społeczeństwie; wyróżnia się 2 gł. kasty: obok dojrzałych płciowo, uskrzydlonych samców i samic także nieuskrzydlone samice o uwstecznionych narządach płciowych — robotnice, często tworzące podkasty; królowa, założycielka rodu, jest zapładniana w czasie lotu godowego (samce po kopulacji giną), po czym traci skrzydła i w miejscu przyszłego mrowiska składa jaja, którymi (a następnie larwami i poczwarkami) opiekuje się aż do wyklucia pierwszych robotnic; robotnice zajmują się budową gniazda, pielęgnowaniem larw i poczwarek („mrówczych jaj”), zdobywaniem pokarmu; przystosowane do obrony gniazda — tzw. żołnierze — bronią gniazda, a także dokonują napaści na gniazda innych gat. w celu zdobycia zapasów pokarmu oraz poczwarek, z których wychowują kastę niewolników (pasożytnictwo pracy). Mrówkowate są w większości wszystkożerne lub drapieżne, także roślinożerne, niektóre żywią się wydalinami mszyc i czerwców. Zamieszkują wszystkie kontynenty, gł. w strefie tropik.; w Polsce np. mrówka rudnica, Formica rufa, dł. 6–9 mm, buduje w lasach mrowiska w formie kopców do 10 m obwodu (pod ochroną), bardzo pożyteczna. Gatunkiem synantropijnym i jednocześnie trudnym do zwalczenia szkodnikiem stała się mrówka faraona, Monomorium pharaonis, dł. robotnic 2–2,5 mm, żółtobrązowe, samce czarne, pierwotnie zamieszkująca Indie, w XIX w. przeniesiona do Egiptu, następnie rozprowadzona po całym świecie.