motet
 
Encyklopedia PWN
motet
[wł.],
jedna z najstarszych form wielogłosowej muzyki wokalnej, uprawiana XIII–XIX w., sporadycznie także współcześnie (do czasu baroku wyłącznie a cappella).
M. powstał przez zaopatrywanie w tekst melizmatycznych (tzn. śpiewanych na jednej sylabie) odcinków organum i klauzul. W średniowieczu był utworem wielotekstowym (zawierał w różnych głosach różne teksty — zarówno rel., jak i świeckie), opartym na tenorze (cantus firmus), pochodzącym najczęściej z chorału gregoriańskiego, i na zasadzie powtarzania identycznych formuł rytmicznych (tzw. motet izorytmiczny; izorytmia). Odcinki izorytmiczne były początkowo krótkie, ograniczały się zaledwie do kilku dźwięków; w XIV w. powiększyły się do rozmiarów okresu; jednocześnie wprowadzono kontrasty agogiczne za pomocą dyminucji, czyli pomniejszania wartości rytmicznej dźwięków (tzw. kolor). M. izorytmiczny osiągnął szczyt rozwoju w twórczości Ph. de Vitry’ego i G. de Machaulta. W renesansie ustaliła się klas. forma m. jako utworu z jednym tekstem, wyłącznie rel., z zastosowaniem techniki przeimitowanej (przeimitowanie; N. Gombert); dalszy jego rozwój nastąpił w twórczości G.P. da Palestriny i O. di Lasso. W baroku m. stał się koncertującą formą wokalno-instrumentalną; w twórczości J.S. Bacha spotyka się 2 rodzaje m.: starszy 2-chórowy, w stylu weneckim, i nowszy, będący w istocie kantatą; również później, u W.A. Mozarta, m. nie ma stałej budowy: czasem zbliża się do pieśni lirycznej (Ave verum), czasem pokrywa się z formą arii (Exsultate jubilate). W XIX w. nastąpił powrót do klas. form m., m.in. w twórczości F. Mendelssohna-Bartholdy’ego, R. Schumanna, J. Brahmsa, C. Saint-Saënsa i M. Regera. U F. Liszta i V. d’Indy’ego m. nosi wyraźne znamiona archaizacji. Również w XX w. powraca niekiedy forma zbliżona do m. (Friede auf Erden A. Schönberga).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia