moskiewskie, księstwo,
początkowo jedna z dzielnic Rusi, z czasem państwo ruskie (Wielkie Księstwo Moskiewskie);
moskiewskie, księstwo
Encyklopedia PWN
jako dzielnica syna Aleksandra Newskiego, Daniela, który do niewielkiego pierwotnie terytorium wokół Moskwy przyłączył Kołomnę (1301), Perejasław Zaleski (1302) i Możajsk (1303). Do jednoczenia ziem ruskich (uzależnionych po 1238 od Złotej Ordy) i sprawowania w nich przywództwa politycznego początkowo pretendował obok Moskwy także Twer (Michał Jarosławowicz), ale następcy Daniela, konsekwentnie kontynuujący jego politykę umacniania podstaw terytorialnych księstwa moskiewskiego, zdołali uczynić je zwierzchnią dzielnicą ruską; za panowania Iwana I Kality Moskwa stała się (po Kijowie i Włodzimierzu nad Klaźmą) rezydencją metropolity i faktyczną stolicą Rusi. Po zwycięstwie Dymitra Dońskiego na Kulikowym Polu (1380) zależność państwa moskiewskiego od Złotej Ordy stawała się coraz luźniejsza. Syn Dymitra, Wasyl I, przyłączył do Moskwy księstwa suzdalsko-niżnienowogrodzkie, muromskie i inne ziemie oraz przejściowo przestał płacić daninę Złotej Ordzie. Pretensje do tronu przedstawicieli młodszych linii rodu Iwana I Kality i przewlekłe walki o władzę za panowania Wasyla II zakończyły się jego zwycięstwem i uniezależnieniem się Cerkwi rosyjskiej od Konstantynopola (1448). W tym czasie terytorium państwa moskiewskiego obejmowało 430 tys. km2 (zamieszkiwało w nim ok. 3 mln ludności). Proces jednoczenia ziem ruskich pod zwierzchnictwem Moskwy zdecydowanie przyspieszył Iwan III, który po przyłączeniu 1463 Jarosławia, 1474 Rostowa, 1478 Nowogrodu Wielkiego, 1484 Wiatki oraz 1485 Tweru odmówił płacenia daniny Tatarom; zakończył go Wasyl III, który do państwa moskiewskiego włączył 1510 Psków, 1514 Smoleńsk, 1521 Riazań i 1523 Nowogród Siewierski — ostatnie na Rusi księstwo udzielne — co w historiografii jest uważane za początek dziejów Rosji.
