mgławice

mgławice,

obłoki gazu i pyłu międzygwiazdowego lub bardzo rozległe otoczki gwiazd;

dawniej także nazwa galaktyk (mgławice pozagalaktyczne). Mgławice są obserwowane dzięki procesom oddziaływania ich materii z promieniowaniem gwiazd stowarzyszonych, tzn. znajdujących się wewnątrz lub w sąsiedztwie mgławic. Z punktu widzenia podstawowych charakterystyk obserwacyjnych rozróżnia się mgławice emisyjne, mgławice refleksyjne i ciemne obłoki. Inny podział, odzwierciedlający naturę obiektów i pochodzenie materii mgławicowej, wyróżnia np. obłoki HII, mgławice planetarne, protomgławice planetarne. Źródłem świecenia mgławicy emisyjnej są procesy jonizacji i grzania gazu w wyniku absorpcji ultrafioletowego promieniowania gwiazd. Mgławica refleksyjna świeci w wyniku rozpraszania promieniowania stowarzyszonych gwiazd na ziarnach pyłu w mgławicy. Ciemny obłok zaznacza swoją obecność przez znaczne osłabienie lub wręcz wygaszenie promieniowania leżących za nim jasnych obiektów (duże skupiska gwiazd, rozległe mgławice emisyjne), które następuje w procesach pochłaniania i rozpraszania promieniowania na ziarnach pyłu w obłoku. Obłok HII jest zjonizowanym obszarem (głównie wodoru — stąd nazwa) w rozległym, nieregularnym obłoku materii międzygwiazdowej, w którym zachodzą, lub zachodziły w niedalekiej przeszłości, procesy powstawania gwiazd. Świecenie obłoku jest wywołane promieniowaniem młodych, masywnych i gorących gwiazd stowarzyszonych z mgławicą. Mgławica planetarna to rozszerzająca się otoczka odrzucona przez gwiazdę o początkowej masie 1–8 mas Słońca w końcowym etapie ewolucji. Mgławice planetarne są typowymi mgławicami emisyjnymi, na ogół o wyraźnej sferycznej lub osiowej symetrii. Protomgławica planetarna jest obiektem, który w niedalekiej przyszłości (rzędu kilku tysięcy lat) stanie się mgławicą planetarną (obecnie gwiazda centralna nie jest jeszcze dostatecznie gorąca, by doprowadzić do jonizacji mgławicy).

Mgławica w Orionie, fragment

Mgławica 30 Doradus

Mgławica Orzeł M16