krzyżowe efekty

krzyżowe efekty,

efekty fiz. określające relacje między szybkością zmian różnych wielkości termodynamicznych.

E.k. opisuje się za pomocą tzw. tożsamości krzyżowych, zw. relacjami termodynamicznymi Maxwella, które wyrażają równości pochodnych mieszanych funkcji termodynamicznych. Często fakt, że zmiana (powstanie gradientu) jednej wielkości indukuje spontaniczne pojawienie się zmiany drugiej wielkości, tj. wystąpienie e.k., daje się przewidzieć; np. w zjawisku Seebecka obserwuje się powstawanie różnicy potencjałów elektr. na złączu 2 różnych przewodników (lub półprzewodników) utrzymywanych w różnych temperaturach; stąd — na mocy odpowiedniej tożsamości krzyżowej — wnioskuje się, że gdy przez takie złącze (ale już bez różnicy temperatur) przepływa prąd, to będzie się w nim wydzielać ciepło (lub w zależności od kierunku przepływu prądu ciepło będzie pochłaniane); jest to tzw. zjawisko Peltiera. Innym przykładem jest relacja krzyżowa wiążąca zjawisko elektrostrykcji — zmiany objętości układu wywołanej zmianą zewn. pola elektr. (w warunkach stałej temperatury i ciśnienia) ze zjawiskiem piezoelektryczności — zmiany polaryzacji elektr. ciała wywołanej zmianą ciśnienia. Przykładami zjawisk, w których występują e.k., są także: zjawisko mechanokaloryczne i zjawisko Dufoura.