kompanie handlowe

kompanie handlowe,

stowarzyszenia kupców, organizowane najczęściej do prowadzenia handlu zagranicznego.

Do najwcześniejszych należała angielska kompania Merchant Adventurers, grupująca kupców eksportujących sukno; liczniejsze powstawały od 2. połowie XVI w., jak: Kompania Moskiewska, Kompania Lewantyńska, Kompania Wschodnia, oraz XVII–XVIII w., gdy szczególnego znaczenia nabrały kompanie do handlu zaoceanicznego, zwłaszcza angielskie, holenderskie i francuskie; na rozwój tej formy działalności wpłynęło rozszerzanie się geograficznych horyzontów Europejczyków, poszukiwanie nowych kierunków handlu, konieczność organizowania się w większe struktury (ze względu na koszty wypraw i utrzymania odległych placówek, zabezpieczenie przed ryzykiem), dążenie grup kupców do uzyskania szczególnych przywilejów, poparcie ze strony państwa prowadzącego politykę merkantylistyczną oraz podejmowanie przez Anglię, Niderlandy i Francję rywalizacji z imperiami kolonialnymi Portugalii i Hiszpanii, a z czasem — między sobą. Początkowo kompanie handlowe tylko koordynowały działalność swych kupców, którzy prowadzili operacje handlowe samodzielnie; od XVII w. miały zwykle formę spółek akcyjnych kierowanych przez zarząd kompanii. Zazwyczaj uzyskiwały monopol na prowadzenie handlu z określonym regionem zamorskim i/lub handlu określonymi towarami (także niewolnikami).

Głównymi obszarami zainteresowania bardzo licznych kompanii handlowych, działających w XVII i XVIII w., stały się zwłaszcza: Azja Południowa i Południowo-Wschodnia, zachodnie wybrzeża Afryki i Ameryka; ich aktywność wykroczyła poza handlową; najsilniejsze utrzymywały floty wojenne i wojsko, toczyły wojny z konkurentami europejskimi i państwami tubylczymi; zakładały plantacje; administrowały opanowanymi terytoriami i odegrały dużą rolę w tworzeniu imperiów kolonialnych (kolonializm). Holenderska Kompania Wschodnioindyjska opanowała dużą część wysp Azji Południowo-Wschodniej, a angielska — Indie; w Ameryce Północnej kompanie prowadziły działalność głównie osadniczą, a Kompania Zatoki Hudsona — handlową na północy; kompanie handlu zaoceanicznego powstały też m.in. w Danii, Szwecji i Austrii (Kompania Ostendzka); w późniejszym okresie w organizowaniu ekspansji kolonialnej uczestniczyła Brytyjska Kompania Południowoafrykańska; w różnym czasie kompanie handlowe traciły znaczenie: traciły monopol, przekazywały swe terytoria państwu-metropolii. W Polsce 1783–87 istniała Kompania Handlowa Polska.