klęska głodu

klęska głodu,

niedostatek środków żywnościowych, wynikający z ich braku lub niemożności dysponowania nimi w ilości niezbędnej do zaspokojenia uczucia głodu, powodujący wzrost liczby zgonów, a w skrajnej formie prowadzący do wyniszczenia znacznej części populacji.

Przyczyny k.g. dzieli się najczęściej na naturalne (będące wynikiem oddziaływania przyrody) oraz spowodowane działalnością człowieka. Do przyczyn naturalnych zaliczamy nieurodzaje, wywoływane m.in. niepomyślnymi warunkami atmosferycznymi, rzadziej inwazją owadów lub chorobą roślin. K.g. spowodowana działalnością człowieka może występować w związku z wydarzeniami polit., zakłócającymi normalne funkcjonowanie gospodarki, jak np. wojna, przewrót polit.; niekiedy jest stosowana jako narzędzie eksterminacji ludności. K.g. z przyczyn społ.-ekon. występuje tam, gdzie ustrój społ. powoduje k.g. dotykające całej ludności kraju lub jej części. Skutki głodu przejawiają się w wielu dziedzinach życia. K.g. powoduje fiz. i psychiczne wyczerpanie ludności, co sprzyja szerzeniu się chorób, często epidemii. Łącznie z k.g. i nędzą występują masowe zgony, w życiu gosp. powstają zakłócenia, wzmaga się przestępczość, niekiedy następuje masowy exodus ludności z obszarów objętych k.g. dotykającą grupy bądź warstwy społ., także k.g. powszechna.

Pierwsze zapisy dotyczące k.g. pochodzą z IV w. p.n.e.; dotyczą one k.g., która dotknęła Egipt i Bliski Wschód. W starożytności, wobec panującej izolacji gosp. i niedostatecznych warunków do przeciwdziałania k.g. (brak dróg, środków transportu, spichlerzy), odczuwano je szczególnie silnie. Antyczny Rzym, będąc u szczytu swej potęgi polit., korzystał z dostaw zboża z Sycylii i Egiptu, ale gdy dowóz zawodził, pojawiał się lokalnie głód. W Indiach i Chinach k.g. były związane najczęściej z przeludnieniem (podczas największej 1876–79 w Chinach śmierć poniosło 9–13 mln ludności). Silnie dawały o sobie znać k.g. w średniow. Europie; były one konsekwencją gł. feudalnej struktury gospodarki rolnej, niewydajnych metod uprawy roli, często także przeludnienia. Powodowało to niedożywienie dużych grup społ., co w połączeniu z toczącymi się wojnami (niszczenie przez przeciwników zapasów żywności) prowadziło do wybuchu epidemii chorób (m.in. dżumy, tzw. czarnej śmierci). Pełniejsze i bardziej dokładne wiadomości o k.g. pochodzą z kilku ostatnich stuleci. Spustoszenie, jakie wywołała w Europie wojna trzydziestoletnia (1618–48), było w istocie wynikiem wywołanego przez nią głodu oraz epidemii. Częste były również k.g. w XIX w.; upamiętnił się wielki głód we Włoszech 1816–17 oraz niemal powszechna w Europie k.g. 1845–47, wywołana chorobą ziemniaków; głośny zwłaszcza stał się głód w Irlandii, gdzie dodatkowo wystąpił nieurodzaj zbóż; liczbę śmiertelnych ofiar k.g. (i towarzyszących jej epidemii) szacowano w tym kraju na przeszło 1 mln. Ze szczególnym natężeniem k.g. występowały w carskiej Rosji (m.in. 1600 susza spowodowała głód i w konsekwencji epidemię dżumy, która pochłonęła ok. 500 tys. ofiar). W historii Polski występowały również liczne k.g. Zachowały się wiadomości o głodzie w XIV w. za panowania Kazimierza III Wielkiego. Przyczyną głodu były ostre zimy, rzadziej susza lub szarańcza, najczęściej jednak głód występował podczas wojen, zwłaszcza w XVII i XVIII w. Okresem k.g. były na ziemiach pol. lata I wojny światowej. Również podczas II wojny świat. głód dotknął mieszkańców okupowanego kraju (1941–42 zwłaszcza ludność getta warsz.).

W XX w. k.g. spowodowane gł. długotrwałymi okresami suszy najsilniej dotykały kraje afryk. (m.in. 1971–73 Etiopię, gdzie śmierć poniosło ok. 1,3 mln osób), powodując w latach 80. zagrożenie życia ok. 150 mln osób. Obok czynników przyr. oraz wojen (m.in. k.g. w izolowanym 1941–44 przez wojska niem. Leningradzie, gdy śmierć wskutek niedożywienia poniosło ok. 1 mln mieszk. miasta) istotną rolę w wywoływaniu k.g. w XX w. odegrały względy natury politycznej. W Rosji sowieckiej i ZSRR wskutek prowadzonej przez bolszewików polityki komunizmu wojennego 1921–22 k.g. dotknęła wielkie obszary Powołża (powstanie tambowskie), kolektywizacja rolnictwa natomiast doprowadziła 1932–34 do wielkiego głodu na Ukrainie (śmierć poniosło wg różnych szacunków 1,5–4,5 mln osób). Polityka rządzących Kambodżą Czerwonych Khmerów spowodowała 1975–79 k.g. w tym kraju. Głód pozostaje do dziś problemem w niektórych krajach Ameryki Łac., Afryki i Azji.