jod

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

jod, I, iodum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 53;

Symbol: I

Nazwa łacińska: Iodum

Liczba atomowa: 53

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 17 — fluorowce

Odkrycie: 1811

Odkrywca: Courtois Bernard

względna masa atomowa 126,90447(3); należy do grupy fluorowców; szaroczarne kryształy o metalicznym połysku i charakterystycznej woni; temperatura topnienia 113,5°C, temperatura wrzenia 184,35°C, gęstość 4,94 g/cm³, łatwo sublimuje (pary fioletowe); niemetal; źle rozpuszczalny w wodzie, dobrze — w rozpuszczalnikach organicznych oraz w wodnym roztworze jodku potasu (powstaje trijodek potasu KI₃ stosowany w jodometrii); stopnie utlenienia głównie –I oraz I, III, V, VII; tworzy połączenia z wieloma pierwiastkami chemicznymi i związkami organicznymi; ze skrobią daje niebieskie zabarwienie (reakcja bardzo czuła, pozwala wykryć ślady jodu). Najważniejsze związki jodu: jodowodór HI, którego roztwór wodny jest mocnym kwasem tworzącym sole — jodki; kwas jodowy(V) HIO₃, jego sole, jodany(V) — w roztworach kwaśnych utleniacze, oraz jego bezwodnik — pentatlenek dijodu I₂O₅; kwas ortojodowy(VII) H₅IO₆ i jego sole ortojodany(VII). W przyrodzie spotykany dość rzadko; w postaci związków występuje w wodzie morskiej i wielu naturalnych solankach oraz stanowi domieszkę (jodan sodu NaIO₃) saletry chilijskiej; jod z wody gromadzą w sobie niektóre wodorosty. Jod jest mikroelementem; w organizmie występuje głównie w tarczycy, także w mięśniach, krwi; bierze udział głównie w biosyntezie hormonów gruczołu tarczowego (tyroksyna), także zwiększa przyswajalność innych pierwiastków, wspomaga metabolizm (niedobór jodu może być przyczyną niedoczynności tarczycy; objawia się wolem). Związki jodu (głównie jodki) są stosowane w przemyśle barwników, materiałów fotograficznych, materiałów optoelektronicznych (CsI w technice laserowej), w lecznictwie (m.in. jako środki odkażające, kontrastujące oraz w leczeniu tarczycy), w analizie chemicznej. Sztuczny radioaktywny izotop ¹³¹I (czas połowicznego zaniku T_1/2 = 8 dni) jest stosowany w diagnostyce nadczynności i gruczolaków tarczycy oraz leczeniu tego gruczołu. Nazwa pierwiastka od łac. íon ‘fiołek’ lub ioeidḗs ‘fioletowy’. Jod został odkryty 1811 przez B. Courtois; dawniej oznaczany symbolem J.