intuicjonizm

intuicjonizm

[ang. intuitionism < łac. intueri ‘wglądać’, ‘przeczuwać’],

filoz. kierunek w teorii poznania, wg którego głównie lub jedynie wartościowym sposobem poznania jest intuicja, rozumiana jako niewyrażalny w języku akt bezpośredniego, ale nie zmysłowego obcowania z przedmiotem, pozwalający na przeżycie jego konkretnej, niepowtarzalnej natury (istoty, wewnętrznego sensu).

intuicjonizm zakłada, iż poza poznaniem zmysłowym i rozumowym (analityczno-syntetycznych) istnieje poza- (czy nad-) zmysłowe poznanie: bezpośrednie i całościowe pojęć czy przedmiotów ogólnych (idei), a także konkretnej natury niepowtarzalnych przedmiotów i zjawisk jednostkowych, lub fundamentalnych założeń religii, filozofii i innych dyscyplin; klasyczną postacią intuicjonizmu jest filozofia H. Bergsona; niekiedy mianem intuicjonizmu określa się też koncepcje, wg których świat zewnętrzny jest dany umysłowi poznającemu w bezpośredniej oczywistości, lub poglądy przypisujące szczególną wartość wiedzy intuicyjnej jako przeżyciu intelektualnej oczywistości prawd ogólnych (R. Descartes); intuicjonizmem etycznym nazywa się kierunek w metaetyce stworzony przez G.E. Moore’a. Do intuicji odwoływali się również m.in.: Platon, Arystoteles, św. Augustyn, J. Eckhart, F. Brentano, E. Husserl.