indeks,
statyst. mierniki tempa zmian zjawisk ekonomicznych, najczęściej cen, fizycznych rozmiarów (ilości) produkcji lub konsumpcji i wartości pieniężnych porównywanych w 2 okresach (określanych zwykle jako bieżący i bazowy).
indeks
Encyklopedia PWN
W przypadku pojedynczych dóbr, indeksy (tzw. indywidualne), są ilorazami cen, ilości lub wartości. W praktyce znacznie częściej porównuje się zestawy dóbr (ocena inflacji, zmian PKB lub poziomu konsumpcji) za pomocą tzw. indeksów agregatowych. Agregatowy indeks wartości, czyli wskaźnik oceniający zmiany produkcji lub konsumpcji w cenach bieżących, jest ilorazem sum wartości dóbr. Problem konstrukcji indeksu cen i ilości nie znalazł jednoznacznego rozwiązania ze względu na konieczność łączenia cen lub ilości niejednorodnych dóbr w jeden wskaźnik.
Wybór optymalnej formuły indeksu cen i ilości może być dokonany na podstawie teorii mikroekonomicznej (konsumenta lub firmy) lub formalnych — własności indeksów (np. spełniania przez nie testów). Metody stworzone na podstawie pierwszego kryterium składają się na ekonomiczną teorię indeksów, drugiego zaś — na teorię statystyczną (aksjomatyczną). Teorie te często prowadzą do różnych sposobów obliczania indeksów. Indeksy cen i ilości mogą być stosowane w porównaniach między regionami, w szczególności w międzynarodowych porównaniach cen i PKB. Jeżeli obejmują one więcej niż 2 kraje, dodatkowym teoretycznym problemem jest konieczność spełniania przez nie tzw. testu przechodniości. Wymaga on, aby iloczyn indeksów porównujących kraj A z B oraz B z C był równy indeksowi porównującemu bezpośrednio kraj A z krajem C.
Wyznaczenie wartości indeksów, zdefiniowanych w ramach ekonomicznej teorii, jest możliwe po oszacowaniu parametrów funkcji wydatków lub tzw. funkcji odległości. Wymaga to przyjęcia wielu upraszczających założeń odnośnie postępowania konsumenta lub firmy i w praktyce ogranicza możliwości dezagregacji zbioru dóbr do najwyżej kilkudziesięciu (grup) towarów. Teoria indeksów dokładnych podaje formuły indeksowe (m.in. I. Fishera i L. Törnqvista), stanowiące przybliżenie indeksów, zdefiniowanych na gruncie teorii ekonomicznych, i pozwalające na praktycznie dowolną dezagregację. Wymagają one jedynie założenia optymalnego postępowania konsumenta lub producenta oraz ustalenia poziomu użyteczności, wykorzystywanego w definicjach indeksów jako średnich wartości osiągniętych przez porównywane podmioty.
Adam Szulc
